Przyrodnicze dziedzictwo Europy

Jeden z najcenniejszych obszarów niżu Europy Środkowej nie jest dotychczas objęty wielkoobszarową ochroną. To Łęgi Odrzańskie (ŁO) – znaczna część Doliny Odry między Brzegiem Dolnym a Głogowem na Dolnym Śląsku. Zachowało się tutaj jeszcze takie przyrodnicze bogactwo, jakiego daremnie szukać w wielu parkach narodowych. Poddawane okresowym zalewom lasy łęgowe i łąki, malownicze starorzecza, ustronne bagna, strome nadrzeczne skarpy, jest to siedlisko tysięcy gatunków flory i fauny, w tym wielu rzadkich i zagrożonych.

Obszar ten zajmuje powierzchnię około 50 tys. ha. Jego południowa część, o przebiegu równoleżnikowym, obejmuje fragment Pradoliny Wrocławskiej. Środkowa część leży na obszarze Obniżenia Ścinawskiego i ma przebieg południkowy. Natomiast północna, równoleżnikowa część, jest fragmentem Pradoliny Głogowskiej.

Dolina wielkiej rzeki

Występowanie najcenniejszych środowisk w Łęgach Odrzańskich wiąże się głównie z naturalnym rytmem dużej rzeki. To dzięki wylewom Odry zachowała się tu cała gama siedlisk będących gdzie indziej wielką rzadkością lub zgoła nie występujących wcale. Do najwartościowszych i najbardziej osobliwych tutejszych siedlisk leśnych należą: nadrzeczny łęg wierzbowy, nadrzeczny łęg topolowy, łęg jesionowo-wiązowy, łęg wiązowy z fiołkiem wonnym, grąd oraz oles. Spośród łąk godne najwyższej uwagi są zalewowe łąki selernicowe oraz towarzyszące im ziołorośla z przetacznikiem długolistnym i wilczomleczem błotnym, jak również zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Interesujące są także towarzyszące samej rzece okrajkowe ziołorośla z okazałym arcydzięglem nadbrzeżnym. Niezwykle cenne są tutejsze starorzecza, a także zbiorowiska namuliskowe.

To co zachwyca nad środkową Odrą to wielkopowierzchniowe występowanie rzadkich siedlisk. Znajdziemy tu setki hektarów łęgów wiązowych i dziesiątki hektarów łąk selernicowych, wiele starorzeczy z kotewką, długie odcinki brzegów Odry porośnięte arcydzięgielem.

Walory przyrodnicze „Łęgów Odrzańskich”

Flora: 1051 gatunków roślin naczyniowych
Szata roślinna: 139 zespołów i zbiorowisk
Motyle dzienne: 68 gatunków
Ryby: 36 gatunków
Płazy: 12 gatunków
Gady: 5 gatunków
Ptaki: 202 gatunki, w tym 157 lęgowych
Ssaki: 51 gatunków

Flora i fauna

Gdyby chcieć wymienić i krótko opisać wszystkie rzadkie i chronione rośliny oraz zwierzęta zamieszkujące Łęgi Odrzańskie, trzeba by napisać osobną księgę. Samych gatunków roślin, zespołów roślinnych i gatunków zwierząt wymienianych jako kluczowe w europejskiej sieci ostoi Natura 2000 jest tutaj aż 135! Znaleźć tutaj można, bagatela, 333 elementy przyrody będące pod ochroną w Polsce (flora, fauna, siedliska). Trudno o drugi taki obszar w Europie Środkowej.

To ogromne przyrodnicze bogactwo sprawia, że niełatwo byłoby wybrać jeden symbol przyrody środkowego Nadodrza. Kandydatów jest bowiem wielu. Kotewka orzech wodny – jedna z największych populacji w Polsce czy wiąz polny – składnik ginących w Europie łęgów wiązowych? Chrząszcz dąbrowiec samotnik – gatunek krytycznie zagrożony wymarciem w Polsce czy motyl przeplatka maturna – na większości terytorium Europy Zachodniej już wymarły? Dzięcioł średni – jedna z największych europejskich populacji czy łabędź krzykliwy – największe skupisko par lęgowych w Europie Środkowej?

Zajrzyjmy jeszcze do „zielnika” Łęgów Odrzańskich. Znajdziemy tu następujące botaniczne rarytasy: w lasach – kaniankę wielką, pszeńca grzebieniastego, kruszczyka połabskiego i sinego; na łąkach i murawach – różę francuską, szafirka miękkolistnego, zarazę piaskową, goryczkę wąskolistną; a na starorzeczach, obok wspomnianej kotewki – salwinię pływającą, wolffię bezkorzeniową. Niektóre, znane i z innych regionów kraju rośliny tworzą w Łęgach Odrzańskich wielotysięczne populacje, jak topola czarna, grusza pospolita, śnieżyczka przebiśnieg czy kruszczyk szerokolistny.

W ŁO rośnie wiele okazów sędziwych drzew. Egzemplarzy spełniających wymiarowe kryterium na pomnik przyrody znajdziemy tu kilka tysięcy i to wśród kilkunastu gatunków dendroflory. Najgrubsze tutejsze okazy topoli czarnej (7,7 m obwodu pierśnicowego), wierzby białej (6,2 m), paklonu (3,7 m) i gruszy (2,7 m) należą jednocześnie do jednych z największych w Polsce.

Wśród zwierząt Łęgów Odrzańskich również znajdziemy wiele osobliwości. Wymieńmy kilka najciekawszych: Motyle – ogończyk akacjowiec i wiązowiec, czerwończyk nieparek, modraszek telejus i nausitous, przeplatka aurinia i maturna. Ważki – oczobarwica mniejsza, gadziogłówka żółtonoga, zalotka większa. Prostoskrzydłe – podłatczyn szary i napierśnik. Chrząszcze – biegacz Scheidlera, kozioróg dębosz, ciołek matowy.
Również fauna kręgowców ŁO kryje wiele osobliwości. W rybnej Odrze żyją jeszcze takie zanikające gatunki jak: troć wędrowna, boleń, kiełb białopłetwy, brzana, certa, różanka. Godowiska płazów w ŁO skupiają jeszcze tysięczne chóry żab moczarowych, żab zielonych, kumaków i rzekotek drzewnych. Żyją tu prężne populacje takich rzadkich ptaków, jak: bielik, kania czarna i ruda, trzmielojad, żuraw, zimorodek, muchołówka białoszyja. Warto też wspomnieć o czternastu gatunkach nietoperzy zamieszkujących to przyrodnicze eldorado.

Ochrona

Europejskie znaczenie Łęgów Odrzańskich znalazło już wyraz w desygnowaniu tego obszaru do objęcia światową Konwencją Ramsarską w sprawie terenów podmokłych, zgłoszeniu do ochrony w ramach europejskiej sieci ostoi przyrody Natura 2000, a także uznaniu tego obszaru za międzynarodową ostoję ptaków w sieci International Birds Areas (IBA).

Dotychczas na obszarze Łęgów Odrzańskich utworzono 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni nieco ponad 180 ha. Nie zaspokaja to potrzeb ochrony tego bezcennego obszaru. Istnieje koncepcja powołania tu dziewięciu dużych rezerwatów o łącznej powierzchni około 9 tys. ha. Pierwszym etapem wielkoobszarowej ochrony ŁO mogłoby być powołanie tu parku krajobrazowego. Docelowo w centralnej części Łęgów Odrzańskich powinien powstać O d r z a ń s k i P a r k N a r o d o w y. A ponieważ obszar ten jest jednym z najcenniejszych obiektów przyrodniczych Niżu Środkowoeuropejskiego, w pełni zasługuje na wpisanie go na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO!

Tekst: Grzegorz Bobrowicz (wpis archiwalny z 2007r.)

Foto: Autorstwa Marek Argent – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=40321530