Narwiański Park Narodowy położony jest w województwie podlaskim w subregionie Doliny Górnej Narwi. Zajmuje 7350 ha, z czego zdecydowana większość to własność prywatna (ponad 5 ha)

Barbara Kuprel (wpis archiwalny z 2006r.)

W latach 19791981 przeprowadzono prace badawcze Doliny Narwi na odcinku SurażŻółtki. Okazało się, że wybitne walory przyrodnicze, w tym naturalna osobliwość układów w siedliskowych oraz związane z tym bogactwo fauny i flory dają podstawę do uznania fragmentu doliny za Narwiański Park Krajobrazowy, zaś część bagienna pomiędzy Surażem a Rzędzianami w 1996 roku została przekształcona w Narwiański Park Narodowy.

Uwagę zwraca charakterystyczna morfologia Doliny Narwi, składająca się z odcinków rozszerzonych, basenowych, i zwężonych, przypominających przełomy rzeczne.
W bagiennej dolinie Narwi ponad 95 proc. dna doliny zajmują mokradła. Choć wykształciły się tu niemal wszystkie rodzaje siedlisk hydrogenicznych, dominują mokradła fluwiogeniczne (powstałe przy udziale wód rzecznych), a wśród nich torfowiska. Zbudowane są z torfów olesowych i lokalnie szuwarowych zalegających na namułach pylastych i pyłowoilastych, zaś w stropie złoża występują torfy turzycowiskowe, miejscami mechowiskowe.

Miejscami występujące torfowiska zatapiane porośnięte są trzciną pospolitą. Namuliska madowe w okolicach Suraża świadczą o dużej dynamice przepływu Narwi w tych rejonach. Znikomą powierzchnię w okolicach Suraża zajmują mułowiska powstałe wskutek silnego rozłożenia masy organicznej i powolnej akumulacji utworu.

Mokradła kształtowały się przez cały holocen i pozostawały w stanie naturalnym prawie w całej dolinie do końca lat siedemdziesiątych. W latach 19701980 prace związane z regulacją koryta rzeki spowodowały w części doliny obniżenie poziomu wód gruntowych. Negatywne skutki powiększają się wraz z obniżeniem wysokości opadów po 1981 roku. Jednocześnie coraz to nowe tereny dawnych łąk zajmowane są przez roślinność zaroślową, czemu sprzyja obniżona wilgotność oraz zarzucenie koszenia łąk przez rolników.
Roślinność zaroślową Narwiańskiego Parku Narodowego tworzą łozowiska(Salicetum pentandrocinereae) oraz zbiorowiska zastępcze łozowisk (SalixCalamagrostis). Występują one na granicy olsów i szuwarów wielkoturzycowych, tworząc inicjalną formą lasu.

Na obszarze NPN dominują gleby bagienne, zaś spośród nich najczęściej spotykanymi są gleby torfowobagienne, rzadziej zaś gleby torfowe okresowo podsychające i torfowomułowe. Torfowiska podsuszane z zahamowanym procesem torfotwórczym zajęte są przez gleby pobagienne. głównie torfowomurszowe słabo zmurszałe (okolice Rzędzian, Łap i Uhowa). W stosunku do połowy lat 60. przybyło gleb torfowobagiennych okresowo podsuszanych i słabo zmurszałych, pojawiły się gleby w II stopniu zmurszenia.

Zasilanie doliny odbywa się przez wody powierzchniowe cieki wodne i spływy oraz wody wgłębne z poziomu przypowierzchniowego i dwóch poziomów wodonośnych. Sieć hydrografczną tworzy Narew wraz dopływami.

Szatę roślinną Doliny Narwi reprezentuje bogactwo gatunków oraz duża różnorodność zbiorowisk. Na całej powierzchni dominują szuwary turzycowiskowe związku Magnocaricion (14 zespołów roślinnych).

 Związek Phragmition reprezentuje 7 zespołów, zaś roślinność wodną 12. Występują również zbiorowiska łąkowe i ziołoroślowe, zespoły zarośli wierzbowych i roślinności leśnej. Wśród flory NPN występują liczne gatunki objęte ochroną ścisłą (np. grzybień biały, grążel żółty) oraz gatunki z czerwonej listy roślin zagrożonych w Polsce (np. irys syberyjski, storczyk krwisty).

Rozwój roślinności bagiennej jest ściśle związany z wodą Zmiany hydrologiczne, które nastąpiły w ciągu ostatnich 30 lat, spowodowały ekspansję trzciny pospolitej Phragmites australis oraz rozprzestrzenianie się zakrzaczeń. Wkraczanie trzciny na siedliska zajmowane wcześniej przez inne zbiorowiska roślinne powoduje ubożenie ich składu gatunkowego oraz zmniejszanie się ich powierzchni. Zajmowanie coraz to większych terenów przez zakrzaczenia wpływa na zmniejszanie się otwartej przestrzeni, a pobór wody przez korzenie może dodatkowo obsuszać glebę. W rezultacie doprowadza to do zmniejszania różnorodności biologicznej na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego.

Bagienna Dolina Narwi jest ostoją ptaków wodnobłotnych o randze europejskiej. Wśród 200 gatunków ptaków lęgowych bądź zalatujących jest 67 gatunków zagrożonych i 15 znajdujących się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Występuje tu również około 40 gatunków ssaków, 22 gatunki ryb, 13 gatunków płazów (w większości objętych ochroną) oraz 4 gatunki gadów chronionych.

Ponieważ Dolina Narwi pełni role miejsca odpoczynku i żerowania ptaków w czasie ich wiosennych przelotów, przemiany sukcesyjne: trzcinowienie i rozprzestrzenianie się zakrzaczeń mają przede wszystkim znaczenie ornitologiczne. Na przestrzeni ostatnich lat wyraźnie zmniejszyła się liczba ptaków związanych z wodami otwartymi i rozlewiskami oraz ze strefą szuwarów wielkoturzycowych. Rozprzestrzenianie się zakrzaczeń na siedliska bagienne negatywnie wpływa na walory przyrodnicze NPN, jednak do tej pory nie stwierdzono, w jakim stopniu wpływa ono na przekształcanie się gleb. W niniejszej pracy porównano budowę profilową i właściwości fizycznowodne gleb torfowych podlegających kilkudziesięcioletniemu oddziaływaniu zakrzaczeń z glebami pod turzycowiskiem.

Wśród parametrów fizycznowodnych zbadano również cechy nie stosowane dotychczas do badań gleb organicznych: powierzchnię właściwą oraz udział poszczególnych cząstek (rozziarnienie).Wyniki badań wskazują, że istnieją wyraźne odrębności w budowie i właściwościach gleb pod zakrzaczeniami pod turzycowiskiem. Zmiany obserwuje się w większości w wierzchnich partiach profili glebowych: rozluźnienie gleby przez korzenie łozowisk, napowietrzenie, zasiedlenie przez bakterie, wtórna mineralizacja i zagęszczenie stanu masy, zmiana struktury utworu w kierunku gruzełkowatej, zwiększenie stopnia rozkładu, zmniejszenie uwodnienia, zmniejszenie porowatości i łączności kapilarnej. Obserwacje w niektórych punktach badawczych wykazują obniżanie się powierzchni gleb torfowych. Większe zmiany widoczne są w glebach zbudowanych z silnie rozłożonych torfów. Stopień przekształceń gleb pod zakrzaczeniami wzrasta wraz z wiekiem zakrzaczeń.

Wyniki badań cech nie stosowanych dotychczas w badaniach torfoznawczych powierzchni właściwej i udziału poszczególnych cząstek przedstawiają się interesująco i logicznie, co wskazuje na zasadność ich stosowania do określania przekształceń gleb organicznych oraz potrzebę dalszych prac w celu udoskonalenia tych metod. Wyniki wskazują na wpływ łozowisk na przekształcanie się gleb torfowych. Jeśli zasięg i masa zakrzaczeń w NPN będą się powiększać, proces przekształceń gleb będzie się nasilał, a rezultatem będzie dalsze ubożenie walorów przyrodniczych Parku, w tym zmiana składu gatunkowego fauny i flory. Należy opracować i wdrożyć kompleksowy program czynnej ochrony siedlisk bagiennych w NPN, który uwzględniając cele Parku, wskazywałby na sposoby hamowania rozprzestrzeniania się zakrzaczeń. Wskazana jest jak najszybsza realizacja takiego programu oraz kontynuacja badań dotychczasowych przekształceń gleb torfowych pod lasami i zakrzaczeniami na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego.

F: Autorstwa Fczarnowski – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48247035