Subborealne brzeziny bagienne są unikalnym elementem krajobrazu przyrodniczego Polski. Te specyficzne zbiorowiska roślinne występują na terenach podmokłych i odgrywają kluczową rolę w lokalnym ekosystemie. Artykuł ten opisuje proces formowania się subborealnych brzezin bagiennych na Nizinie Północnopodlaskiej, ich rolę w ekosystemie oraz znaczenie dla bioróżnorodności.

Czym są subborealne brzeziny bagienne?

Subborealne brzeziny bagienne (Thelypterido-Betuletum pubescentis) to specyficzne lasy bagienne, w których dominują drzewa brzozowe (Betula pubescens). Powstają one na torfowiskach przejściowych i wysokich, gdzie roślinność podlega procesowi torfotwórczemu. Zbiorowiska te są szczególnie charakterystyczne dla regionu Niziny Północnopodlaskiej.

Proces powstawania subborealnych brzezin bagiennych

Proces formowania się subborealnych brzezin bagiennych jest złożony i zależy od wielu czynników środowiskowych. Badania przeprowadzone przez Matowicką i Drzymulską (2009) na torfowiskach Niziny Północnopodlaskiej wykazały, że kluczowym czynnikiem jest hydrologia terenu oraz obecność odpowiednich warunków siedliskowych.

1. Hydrologia: Torfowiska, na których powstają subborealne brzeziny bagienne, są zasilane głównie przez wody gruntowe i powierzchniowe. Kluczowym elementem jest stała obecność wody, która spowalnia proces rozkładu materii organicznej, sprzyjając powstawaniu torfu.
2. Warunki siedliskowe: Subborealne brzeziny bagienne rozwijają się na terenach o specyficznych warunkach glebowych i klimatycznych. Zbyt duże nasłonecznienie lub nadmierne osuszenie mogą hamować ich rozwój.
3. Sukcesja ekologiczna: Proces formowania się tych zbiorowisk jest wynikiem sukcesji ekologicznej, która obejmuje kilka etapów. Początkowo na terenie torfowiska pojawiają się rośliny pionierskie, takie jak mchy torfowce (Sphagnum spp.) i turzyce (Carex spp.), które tworzą warunki do osiedlania się drzew brzozowych.

Znaczenie subborealnych brzezin bagiennych dla bioróżnorodności

Subborealne brzeziny bagienne odgrywają kluczową rolę w zachowaniu bioróżnorodności. Są siedliskiem dla wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt. Na przykład, w badaniach przeprowadzonych na Nizinie Północnopodlaskiej wykazano obecność rzadkich gatunków, takich jak bagnica torfowa (Scheuchzeria palustris) i turzyca bagienna (Carex limosa).

Badania nad subborealnymi brzezinami bagiennymi

W latach 2007-2008 przeprowadzono szczegółowe badania nad procesem powstawania subborealnych brzezin bagiennych na wybranych torfowiskach Niziny Północnopodlaskiej. Badania te obejmowały analizę botaniczną szczątków makroskopowych oraz rekonstrukcję subfosylnych zbiorowisk roślinnych.

W wyniku tych badań stwierdzono, że sosnowo-brzozowe lasy bagienne występują na torfowiskach o miąższości od 0,9 do 3,7 m, gdzie dominują torfy drzewno-zielne i torfy sfagnowe. W osadach rozpoznano szczątki reprezentujące 51 taksonów roślin, w tym roślinność z klas Scheuchzerio-Caricetea nigrae, Phragmitetea, Oxycocco-Sphagnetea i Alnetea glutinosae (Matowicka, Drzymulska, 2009).

Przykłady subborealnych brzezin bagiennych w Polsce

Na Nizinie Północnopodlaskiej znajduje się wiele cennych torfowisk, na których występują subborealne brzeziny bagienne. Przykłady te obejmują:

1. Rezerwat Bahno w Borkach: Znajdujący się w Puszczy Knyszyńskiej, rezerwat ten jest jednym z najcenniejszych obszarów torfowiskowych w Polsce. Badania wykazały, że torfowiska w tym rejonie mają miąższość do 3,7 m i są zdominowane przez roślinność z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae.
2. Kuriańskie Bagno: Zlokalizowane w Puszczy Augustowskiej, torfowisko to charakteryzuje się obecnością subborealnych brzezin bagiennych z dużym udziałem turzyc i mchów torfowców.
3. Czerwone Bagno: Położone w Kotlinie Biebrzańskiej, torfowisko to jest jednym z największych i najlepiej zachowanych mokradeł w regionie. Badania wykazały, że subborealne brzeziny bagienne pojawiły się tu jako pierwsza faza leśna na torfowisku zajętym wcześniej przez roślinność szuwarową.

Wnioski

Subborealne brzeziny bagienne są niezwykle cennym elementem krajobrazu przyrodniczego Polski. Ich powstawanie jest wynikiem złożonych procesów ekologicznych, które obejmują specyficzne warunki hydrologiczne i siedliskowe. Te unikalne ekosystemy odgrywają kluczową rolę w zachowaniu bioróżnorodności oraz retencji wody i magazynowaniu węgla. Dlatego ważne jest, aby prowadzić działania na rzecz ich ochrony i monitoringu, aby zachować te cenne zasoby dla przyszłych pokoleń.

Bibliografia

1. Matowicka, B., Drzymulska, D. (2009). Proces powstawania subborealnych brzezin bagiennych na wybranych torfowiskach Niziny Północnopodlaskiej. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 9(4), 177-185.
2. Chrzanowski, S. (2004). Hydrogeniczne siedliska glebotwórcze w Basenie Biebrzy Środkowej. W: Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Białystok: Wydawnictwo Ekonomia Środowiska, 299-307.
3. Czerwiński, A. (1972). Lasy brzozowe ze związku Alnion glutinosae w północno-wschodniej Polsce. Rocz. Białost., 11, 101-159.
4. Dembek, W. (2000). Wybrane aspekty zróżnicowania torfowisk w młodo- i staroglacjalnych krajobrazach Polski Wschodniej. Rozpr. Habil. Falenty: Wydawnictwo IMUZ, 175.
5. Drzymulska, D. (2006). Subfossil plant communities in deposits from the Taboły, Kładkowe Bagno and Borki mires in the Puszcza Knyszyńska Forest, NE Poland. Acta Palaeobotanica, 46(2), 255-275.
6. Drzymulska, D., Kupryjanowicz, M. (2008). Zarys paleoekologii torfowisk Puszczy Knyszyńskiej. W: Różnorodność badań botanicznych – 50 lat Białostockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Botanicznego 1958–2008. Białystok: Wydawnictwo Ekonomia Środowiska, 168-179.
7. Gore, A.J.P. (1983). Ecosystems of the world. 4A. Mires: swamp, bog, fen and moor. Amsterdam–Oxford–New York: Elsevier Sci. Publ. Comp., 440.
8. Heltman, V.S. (1983). Berezinskij Biosfernyj Zapovednik. Minsk: Nauka Tech., 256.
9. Kloss, M. (2001). Subfosylna roślinność torfowiska Białe Ługi i jej kierunki sukcesyjne. W: Rezerwat torfowiskowy Białe Ługi. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini, 59-73.
10. Kondracki, J. (2002). Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 450.
11. Kulczyński, S. (1940). Torfowiska Polesia. Kraków, 394.
12. Okruszko, H. (1995). Mokradła – ich geneza i znaczenie w krajobrazie Puszczy Knyszyńskiej. W: Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza. Supraśl: Zespół Parków Krajobrazowych, 239-254.
13. Pałczyński, A. (1975). Bagna Jaćwieskie. Pradolina Biebrzy. Rocz. Nauk. Rol. Ser. D, 145, 232.
14. Sokołowski, A.W. (1980). Zbiorowiska leśne północno-wschodniej Polski. Monogr. Bot., 60, 205.
15. Šumilova, L.V. (1962). Geobotaničeskaja geografija Sibiri. Tomsk: Izdat. Tomskogo Univ., 439.
16. Tobolski, K. (2000). Vademecum Geobotanicum. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 508.
17. Tołpa, S., Jasnowski, M., Pałczyński, A. (1967). System der genetischen Klassifizierung der Torfe Mitteleuropas. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 76, 9-99.
18. Żurek, S. (1992). Stratygrafia, rozwój i kierunki sukcesyjne torfowisk strefy wododziałowej w Puszczy Knyszyńskiej. Zesz. Nauk. P.Biał., 85(5), 253-317.
19. Żurek, S. (2006). Katalog rezerwatów przyrody na torfowiskach Polski. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 288.

fot.Autorstwa Jerzy Opioła – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=118010416