Żmija zygzakowata (Vipera berus) to jedyny jadowity wąż żyjący w Polsce, należący do rodziny żmijowatych. Od 2011 roku gatunek ten objęty jest ochroną ścisłą  przed celowym zabijaniem i płoszeniem.Naruszenie przepisów ochronnych może wiązać się z odpowiedzialnością prawną, dlatego warto poznać zasady postępowania w przypadku spotkania z tym fascynującym, choć nieco budzącym respekt, wężem.

Żmija zygzakowata w Polsce – opis i wymiary

Dorosłe żmije zygzakowate osiągają zazwyczaj długość około 90 cm, choć zdarzają się osobniki mierzące nawet do 120 cm. Są to stosunkowo lekkie węże – ich maksymalna waga wynosi około 200 gramów. Ubarwienie żmii jest bardzo zróżnicowane, z grzbietem w odcieniach takich jak miedzianoczerwony, czarnobrązowy, pomarańczowy, niebieskoszary, oliwkowozielony, żółtawy, brązowy czy srebrnoszary. Najbardziej charakterystycznym elementem jej wyglądu jest ciemny zygzak, zwany „wstęgą kalinową,” ciągnący się wzdłuż grzbietu. Dodatkowym znakiem rozpoznawczym jest trójkątna, płaska głowa, wyraźnie odróżniająca się od tułowia.

Czy wiesz że…

Ciemny, zygzakowaty wzór na grzbiecie żmii zygzakowatej nie tylko ułatwia kamuflaż, ale pełni też funkcję sygnału ostrzegawczego dla drapieżników. Ten wyraźny wzór informuje potencjalne zagrożenia, że żmija jest jadowita, co pomaga jej unikać konfliktów.

Żmija zygzakowata nie tylko przyciąga uwagę swoim wyglądem, ale jest również ważnym elementem polskiego ekosystemu. Kontroluje populacje małych gryzoni i owadów, a choć czasem budzi lęk, to przy zachowaniu dystansu i szacunku nie stanowi zagrożenia dla człowieka.

Występowanie i siedlisko żmiji

Żmija zygzakowata (Vipera berus) zamieszkuje rozległy biotop, obejmujący tereny od północno-zachodniej Francji aż po wschodnią Azję. W Polsce można ją spotkać niemal wszędzie, gdzie występuje w kilku odmianach barwnych, takich jak szara, rudobrązowa i całkowicie czarna. Największe szanse na spotkanie żmii mamy w regionach takich jak Pomorze, Podlasie, Sudety, Karpaty oraz Bieszczady, gdzie żyją liczne populacje tego gatunku.

Żmija zygzakowata preferuje wilgotny biotop – polany leśne, rowy wodne oraz bagna stanowią jej naturalne siedliska. Szczególnie lubi gęste zarośla, gdzie może się dobrze ukryć przed drapieżnikami. Aby uniknąć żmij na terenach prywatnych, warto regularnie kosić trawniki i dbać o otwarte przestrzenie.

Żmija zygzakowata w Polsce

W Polsce żmiję można spotkać zarówno na nizinach, jak i w górach, w różnych typach biotopu:

• Lasy: Preferuje obrzeża, polany i skraje, gdzie znajduje schronienie pod kamieniami, korzeniami drzew lub w zaroślach.
• Łąki: Szczególnie te podmokłe, bogate w drobne ssaki i gryzonie, będące głównym pokarmem żmii.
• Torfowiska: Dogodny biotop ze względu na wilgoć i łatwy dostęp do pokarmu.
• Góry: Można ją spotkać nawet w wysokich Tatrach, choć częściej przebywa w niższych partiach.

Podczas wypraw do lasu lub innych naturalnych biotopów warto zaopatrzyć się w wysokie, mocne buty oraz telefon, by w razie potrzeby szybko wezwać pomoc.

Żmija a zaskroniec – jak je odróżnić?

Żmija zygzakowata często bywa mylona z zaskrońcem zwyczajnym (Natrix natrix), co wynika z niewystarczającej wiedzy na temat cech odróżniających te dwa gatunki. Zaskroniec jest wężem niejadowitym, a jego ukąszenia, choć mogą być bolesne, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka. Najbardziej charakterystyczną różnicą jest wzór na grzbiecie – żmija zygzakowata posiada ciemny, zygzakowaty wzór, zwany „wstęgą kalinową,” biegnący wzdłuż ciała, co odróżnia ją od zaskrońca, którego ciało ma jednolity kolor z drobnymi, nieregularnymi plamkami. Ponadto zaskroniec posiada charakterystyczne żółte plamy za głową, które są u niego bardzo wyraźne, natomiast u żmii występuje trójkątna głowa i pionowe źrenice, które także stanowią kluczowe cechy odróżniające.

Żmija zygzakowata	Zaskroniec zwyczajny

Żmija zygzakowata a gniewosz plamisty – jak je odróżnić?

Żmija zygzakowata ukąszenie – objawy i działanie

Do ukąszeń przez żmiję zygzakowatą najczęściej dochodzi w ciepłych miesiącach, zwłaszcza wiosną, gdy żmije wychodzą z zimowego snu. Choć jest wężem jadowitym, ukąszenia są rzadkie – żmija zygzakowata zwykle unika kontaktu z człowiekiem, a atakuje tylko w sytuacji zagrożenia. Przed ukąszeniem zwykle syczy jako ostrzeżenie. Co więcej, w około 40% przypadków stosuje „suche ukąszenie,” czyli nie wstrzykuje jadu..

Jad żmii zygzakowatej działa na układ nerwowy, może powodować martwicę tkanek, zaburzenia rytmu serca oraz zmniejszoną krzepliwość krwi.  Objawy mogą obejmować silny ból, przyspieszone bicie serca, mdłości, bóle głowy, a w ciężkich przypadkach utratę przytomności.

Jak wygląda ślad po ukąszeniu żmiji? Po ukąszeniu pojawiają się dwie małe ranki, obrzęk i zaczerwienienie. Wokół ukąszenia pojawia się charakterystyczne zaczerwienienie lub obrzęk. Daje ono również silny ból, który pojawia się szybko, już w kilka sekund po ukąszeniu. Inne objawy to przyspieszone bicie serca, uczucie lęku, biegunka, wymioty, bóle głowy. W cięższych przypadkach dochodzi do utraty przytomności. Ratownicy medyczni wezwani do przypadku ukąszenia (głównie w przypadku dzieci i osób starszych) w pierwszej kolejności oceniają stan pacjenta, jego świadomość, oddychanie i krążenie. 

Co zrobić w przypadku okąszenia? – nie panikuj

Przy każdym takim spotkaniu z tym gatunkiem węża należny bezpośrednio zgłosić się do lekarza w celu podania antytoksyny końskiej. Jad jest bardzo niebezpieczny dla dzieci oraz osób starszych. Natomiast nie stanowi zagrożenia życia dla dorosłego i zdrowego człowieka. W razie potrzeby podejmują decyzję o podaniu tlenu lub wykonują inne działania medyczne.

Co ważne, nie zaleca się dawnych metod postępowania w przypadku ukąszeń, czyli wyciskania jadu, wycinania ugryzionego miejsca bądź zaciskania opasek uciskowych powyżej ukąszenia. Zamiast tego należy uspokoić osobę ukąszoną i ułożyć ją tak, by serce znajdowało się powyżej ugryzienia. Ranę przemywamy czystą wodą i czekamy na uprzednio wezwanego lekarza.

Czy jad żmii zygzakowatej może być śmiertelny?

Ukąszenie żmii zygzakowatej jest najbardziej niebezpieczne dla dzieci i osób starszych – dla dorosłego, zdrowego człowieka śmiertelność jest bardzo rzadka. Największe ryzyko występuje, gdy ukąszenie nastąpi w delikatne miejsca, takie jak głowa czy klatka piersiowa.

Vipera berus – Jadowity mieszkaniec Polski, który fascynuje i budzi respekt

Żmija zygzakowata to jedyny jadowity wąż w Polsce, pełniący ważną rolę w ekosystemie. Jest łatwa do rozpoznania dzięki charakterystycznemu zygzakowi na grzbiecie i występuje w kilku odmianach barwnych. Od 2011 roku objęta ścisłą ochroną, preferuje wilgotne biotopy – lasy, łąki i torfowiska. Żywi się głównie małymi ssakami i owadami, a jej ukąszenia są rzadkie i zwykle nieszkodliwe dla dorosłych, choć stanowią większe ryzyko dla dzieci i osób starszych. Spotkanie z nią wymaga ostrożności i szacunku, aby bezpiecznie cieszyć się pięknem polskiej przyrody.

Fot. sipa

Bibliografia:

• https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=121E86D9