Stowarzyszenie Zarządu Okręgu Krakowskiego LOP zwróciło się do Ministra Środowiska o ustanowienie użytku ekologicznego i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego w gminie Zabierzów i Kraków. – Obszar wymagający ochrony stanowi przyrodniczą całość i winien być chroniony w całości, niezależnie od granic administracyjnych, bowiem tylko taka ochrona jest najbardziej kompleksowa i skuteczna – mówi Marta Pilarska, wiceprezes Zarządu Okręgowego LOP w Krakowie.
Nam bardzo spodobała inicjatywa działaczy LOP oraz opis wartości przyrodniczych wzniesienia o nazwie Pasternik, lub Dział Pasternika, który publikujemy:
„Pasternik leży w obrębie Rowu Krzeszowickiego. Na wschodnim skraju lasu, zajmującego szeroki szczyt wzgórza (około 276 m n.p.m.) znajduje się piękny staw z zalesioną wyspą. Rejon tego stawu jest obszarem źródliskowym dwóch cieków wodnych. Jednym z nich jest Struga Bronowicka płynąca wzdłuż ul. Tetmajera w kierunku wschodnim, a drugim strumyk kierujący swe wody do Rząski i zasilający po drodze stawy tam położone. Pasternik stanowi wododział pomiędzy dorzeczem Białuchy i środkowego biegu Rudawy. Na zachodnich zboczach Pasternika znajdują się rozległe, śródleśne polany szczególnie piękne wiosną, kiedy pokrywają się kwiatami, ale także jesienią, gdy liście drzew w otaczającym je lesie zmieniają swoje kolory. Z polan na zachodnim zboczu Pasternika, zwanych Podgołogórzem, możemy, przy dobrej pogodzie, podziwiać rozległe i ciekawe krajobrazy: na północy wzgórza otaczające dolinę Prądnika w Ojcowie (m.in. Góra Hełmowa, Złota Góra), potem najbardziej na wschód wysuniętą, pokrytą lasami, krawędź Garbu Tęczyńskiego między Zabierzowem. Balicami i Morawicą, Bramę Krakowską Sowińcem i Kajasówką.
W dolnej części polany, przy drodze, (na działce 469/40) rośnie potężny, około 200-letni dąb. Na zachód od dębu, w wilgotnej dolinie rozpościerają się lasy związane z płytko występującą wodą gruntową zaliczane do lasów łęgowych (łęg olchowy) i olesami (bagienny las olszowy) oraz polany śródleśne zaliczane do zespołu łąk świeżych. Środkiem doliny płynie niewielki strumyk. Dostarcza on wodę do wspomnianych wcześniej pięciu stawów założonych już w początkach XIX wieku. W stawach tych w przeszłości hodowano ryby na potrzeby tamtejszego dworu. Obecność wody spowodowała, że w dolinie wytworzyły się charakterystyczne zespoły roślinne i zwierzęce – biocenozy. W „starych” stawach wykształciły się biocenozy wód stojących składające się niemal z pełnego zestawu zespołów roślinnych: roślin zanurzonych, pływających i wynurzonych – tworzących pas szuwarów przybrzeżnych. Stawy otoczone są pasem roślinności nadbrzeżnej złożonej głównie z turzyc i sitowia leśnego z domieszką m.in. ostrożeni, sitów, jeżogłówki, tojeści, uczepu trójliskowego. Część stawów jest w znacznym stopniu „wypłycona” i zarośnięta. Tam właśnie znajduje się najwięcej ciekawych i pięknych roślin szuwarowych, częstych dla tego stadium sukcesji, m.in. manna mielec, kosaciec żółty, turzyca zaostrzona, skrzyp bagienny, mozga trzcinowata. turzyca prosowa, gorysz błotny, turzyca błotna, jeżogłówka gałęzista. W samych stawach wśród roślin pływających w dużej ilości występuje rzęsa wodna i rogatek sztywny, rozległe podwodne „łąki” tworzy ramienica i zmętnica błotna, a wśród szuwarów króluje pałka wodna (szerokolistna i wąskolistna) z domieszką trzciny i tataraku. Na granicy pasa szuwarów i lustra wody można spotkać rdestnicę pływającą. Stawy są obiektem żywego zainteresowania wędkarzy, bowiem są nadal zasobne w różne gatunki ryb.
Inne zespoły roślinne związane są z przepływającym przez dolinę strumykiem, który zasila stawy. Dominuje w nim zespół włosienicznika rzecznego z towarzyszącymi mu mchami wodnymi, moczarką kanadyjską, rdestnicami, który charakterystyczny jest dla wód płynących. Wody strumyka są stosunkowo czyste gdyż przepływają przez tereny leśne, łąki i pola mało zabudowane. Z tego powodu również i wody stawów są czyste. Ciekawym obiektem obserwacji przyrodniczych może być zjawisko zarastania i zanikania niektórych stawów. W procesie naturalnej sukcesji pojawiają się inne zespoły roślinne zbliżone do torfowisk niskich.
Ze stawami sąsiadują wspomniane zespoły lasów olsowych, łęgowych i wilgotnych złożone głównie z olchy z domieszką jesiona i brzozy, bądź lasy wierzbowe z domieszką wiązu, olchy i jesionu, w wieku 50 – 70 lat, sporadycznie pojawia się dąb. W lasach tych, zwłaszcza lęgowych i olsach bujnie rozwinięte jest runo leśne złożone z roślin częstych m.in. pokrzywy, przytuli, sitowia leśnego, ostrożenia – głównie warzywnego, traw i turzyc, a także charakterystycznych m. in. skrzypu bagiennego, goryszu błotnego psianki słodkogórz i turzycy długokłosej (w olesie), a szczawiu gajowego, rzeżuchy gorzkiej, turzycy odległokłosej i dzięgla leśnego (w łęgu olszowym). Podszyt rozwinięty jest szczególnie bujnie na siedlisku lasu łęgowego i złożony jest m. in. z bzu czarnego, kruszyny, szakłaka, trzmieliny, kaliny, czeremchy, miejscami chmielu i głogów, tworząc gąszcz trudny do przebycia, zwłaszcza latem przy obfitości komarów, uch i kąśliwych gzów. W granicach tego zespołu leśnego w pobliżu cieków wodnych, występuje fiołek bagienny (Viola uliginosa Bess). Jest to obecnie jedyne stanowisko tego gatunku w Polsce. Fiołek bagienny jest rośliną wymierającą w naszym kraju i został wpisany do „Polskiej Czerwonej Księgi”.
Podobny las rośnie w obszarze ZP 105 obejmującym Strugę Bronowską, po południowej, stronie ulicy Włodzimierza Tetmajera w Krakowie.
Na południe od stawów (już w granicach Krakowa – obszar zieleni publicznej ZP 96) teren ostro podnosi się w górę. Im dalej oddalamy się od wody, tym bardziej zmienia się skład gatunkowy lasu. Las wilgotny przechodzi w las świeży z przewagą dębu, osiki, brzozy i miejscami z domieszką lipy i grabu, z runem charakterystycznym dla grądów, szczególnie pięknym wiosną kiedy kwitną zawilce, przylaszczka, konwalia.
Teren dość zdecydowanie, lecz nie tak stromo podnosi się w kierunku wschodnim, do szczytu Pasternika. Lasów jest tutaj nieco mniej, gdyż od wieków tereny służyły do hodowli zwierząt, owiec. bydła. Na zachodnich stokach Pasternika ukształtował się harmonijny i zarazem piękny krajobraz kulturowy związany z gospodarką, rolną, z dużymi polanami śródleśnymi. z rozległymi widokami. Miejsce to od dawna nazwano Podgołogórzem. Zwarty, ponad 40 hektarowy kompleks leśny pozostał jedynie na spłaszczonym szczycie Pasternika. Las rośnie tutaj na siedlisku lasu świeżego wyżynnego (wg typologii leśnej) lub na różnych odmianach grądu (wg klasyfikacji fitosocjologicznej). W niższych i bardziej wilgotnych położeniach w składzie gatunkowym dominuje olcha czarna, w środkowych – sztucznie wprowadzona sosna pospolita, a najwyżej, blisko szosy i linii wysokiego napięcia – brzoza. W drzewostanach tych jako domieszka występuje m. in. osika, dąb, lipa, grab, sporadycznie modrzew, klon, jesion, wierzba. Sosna, rosnąca na siedlisku niezbyt odpowiednim, jest wypierana przez gatunki liściaste. Dla utrzymania wysokiej różnorodności biologicznej obszaru wydaje się celowe utrzymanie sosny jak najdłużej w składzie gatunkowym poprzez zastosowanie odpowiednich cięć pielęgnacyjnych.
Każdy z wymienionych zespołów roślinnych posiada własną, dającą się wyodrębnić faunę, zwłaszcza wyraźnie dającą się zaobserwować na przykładzie bezkręgowców i ptaków. W pobliżu stawów i na samych stawach bytują ptaki pływające i brodzące: kaczki, łyski, trzcinniczek, siewkowate, bocian, zalatuje łabędź niemy, a z ssaków: piżmak, rzęsorek rzeczny: Szeroki pas szuwarów i roślinności wynurzonej daje znakomite warunki gniazdowania i wyprowadzenia młodych. Z bliskością wody jako wodopoju i żerowania związana jest również różnorodność gatunkowa i liczebność ptaków drobnych, śpiewających w większości objętych ochroną gatunkową. Często spotkać można słowika rdzawego, pliszkę, różne gatunki dzięciołów, kopciuszki, drozdy. Takiego ptasiego bogactwa nie spotyka się na przykład w grzbietowych partiach, daleko od potoków. Jednak przede wszystkim stawy są jedynym w tej okolicy miejscem rozrodu płazów, w większości objętych ochroną gatunkową, żab, ropuch, traszek. Z tego też powodu doskonałe warunki ma tutaj zaskroniec. Cały obszar wyżej opisany jest ostoją dla większej zwierzyny zajmującej różnorodne siedliska zwłaszcza dla stadka sarn, licznych zajęcy, lisów, bażantów, kuropatw i przepiórek, które najchętniej przebywają na skraju pól i śródleśnych polan.
Dodatkową zaletą tego obszaru jest to, iż jest on bardzo mało zaśmiecony, znacznie mniej niż lasy i zagajniki w Krakowie. Może dlatego, że teren nie ma dróg utwardzonych, tranzytowych co utrudnia powstawanie „dzikich” wysypisk śmieci.”
Dalej autorzy opracowania stwierdzają, że zagrożenia dla opisanego terenu pojawiły się w związku z opracowywanym przez Biuro Rozwoju Krakowa planem zagospodarowania przestrzennego (czy też studium uwarunkowań rozwoju przestrzennego) wsi Rząska. Coraz głośniej mówi się o zmianie dotychczasowego przeznaczenia stawów i otaczających je terenów na obszar zabudowy mieszkaniowej. Prawdopodobnie istnieją również zakusy aby zabudowa sięgała wyżej w kierunku wschodnim, aż do granic Krakowa. Realizacja takiego planu doprowadziłaby do nieuchronnego zniszczenia opisanych wartości przyrodniczych. Z drugiej strony dobry plan zagospodarowania przestrzennego jest szansą i nadzieją na zachowanie najpiękniejszych skarbów przyrody wsi Rząska, skarbów które mogą być chlubą tej wioski, mogą służyć jej mieszkańcom jak i mieszkańcom z zatrutego Krakowa.
Oto propozycje krakowskiego LOP do planu ochrony wnioskowanego użytku ekologicznego:
„Warunkiem zachowania wartości przyrodniczych jest ustalenie jednorazowych i stałych zabiegów i prac mających na celu ich zachowanie i ochronę. Ochrona bowiem nie może polegać na zaniechaniu wszelkich, prac jak to ma miejsce w ścisłych rezerwatach przyrody, lecz powinna być podobna do ochrony stosowanej w rezerwatach częściowych. Powinna również uwzględniać częściowe udostępnienie użytku ekologicznego do zwiedzania, celów dydaktycznych i umiarkowanej rekreacji.
W planie ochrony i wykorzystania użytku ekologicznego należałoby uwzględnić rodzaj zabiegów niezbędnych do zrealizowania założonego celu ochrony m.in. zachowania poszczególnych elementów przyrody, takich jak: ochrona stawów przed nadmiernym zarastaniem, zachowaniem polan na zachodnich zboczach Pasternika i na Podgołogórzu (np. przez wypas bydła i owiec, pozyskanie siana), ustalenia i ewentualnej korekty (na korzyść lasów) przebiegu granicy polno-leśnej (częściowe zalesienie), sposób zagospodarowania istniejących lasów (np. przez zastosowanie rębni przerębowej). Wykorzystanie użytku mogłoby polegać również na wytyczeniu dydaktycznej ścieżki przyrodniczej przebiegającej przez wszystkie istniejące w tym terenie biocenozy i pokazującej elementy rolniczego użytkowania (np. hodowlę owiec AR w Krakowie), wydzieleniu niewielkiej powierzchni na miejsce biwakowe i plac zabaw dla dzieci (bliżej wsi). Poprzez odpowiednie zapisanie użytku ekologicznego w planie zagospodarowania przestrzennego przyroda miałaby zapewnione trwałe bezpieczeństwo.”
Fot. eliza28diamonds
