Przedstawiciele powszelatków (Hesperiidae), mimo ze sa motylami dziennymi, proporcjami ciala i sposobem lotu przypominaja bardziej cmy. Masywnie zbudowane, silnie umiesnione tulowia pozwalaja bardzo szybko poruszac niewielkimi skrzydlami. Potrafia blyskawicznie zmieniac kierunek i manewrowac miedzy roslinnoscia, co sprawia, ze nie sa latwe do obserwacji. Glowa jest szersza od tulowia, a szeroko rozstawione na boki czulki opatrzone sa na koncu, jak na motyle dzienne przystalo, zgrubieniem, czyli bulawka, która jednak u Hesperiidae posiada charakterystyczne haczykowate zagiecie. Rodzime gatunki, których jest 17 charakteryzuja sie niewielkimi rozmiarami, rozpietosc skrzydel rojnika morfeusza wynosi najwyzej 38 mm, a u pozostalych miesci sie w przedziale 2,5- 3,5 cm. Kolorystyka ich utrzymana jest w brunatnej, szarobrazowej, ochrowej, oliwkowej lub brudnopomaranczowej tonacji co pozwala im dobrze maskowac sie w otoczeniu. Egzotyczne gatunki bywaja bardzo ubarwione, a najwieksze z nich osiagaja 9 cm rozpietosci skrzydel.
Powszelatki prowadza zwykle osiadly tryb zycia, a tylko niektóre osobniki z kolonii maja wieksze zdolnosci rozprzestrzeniania sie (dyspersji) pokonujac wieksze odleglosci. Samce wykazuja sklonnosci terytorialne odganiajac konkurentów z zajmowanych przez siebie niewielkich skrawków terenu. Wiekszosc czasu Hesperiidae spedzaja odzywiajac sie przy pomocy stosunkowo dlugich jak na swoje niewielkie rozmiary ssawek lub tez po prostu siedzac i wygrzewajac sie na sloncu. U przedstawicieli tej rodziny mozna wyróznic trzy pozycje spoczynkowe, powszelatki, warcabniki i kosterniki siedza najczesciej z szeroko rozpostartymi skrzydlami, podczas gdy karlatki czesto trzymaja przednie skrzydla pólotwarte podczas gdy tylne znajduja sie w pozycji poziomej. Jedne i drugie moga równiez skladac skrzydla tak jak to czynia inne motyle dzienne. Oprócz pobierania nektaru z kwiatów niektóre Hesperiidae maja zwyczaj gaszenia pragnienia na wilgotnej ziemi czesto w towarzystwie bielinków czy modraszków.
Biorac pod uwage rosliny zywicielskie gasienic mozemy wyróznic dwie grupy. Osiem naszych gatunków (karlatki, kosterniki i rojnik morfeusz) zeruje na trawach. Badania w Wielkiej Brytanii wykazaly, ze podobne do siebie gatunki maja nieco inne preferencje co moze tlumaczyc w pewnym stopniu róznice w ich rozsiedleniu. Na przyklad karlatek klinek wykorzystuje glównie kostrzewe owcza Festuca ovina, podczas gdy karlatek kniejnik upodobal sobie kupkówke pospolita Dactylis glomerata. Roslinami pokarmowymi pozostalych Hesperiidae sa rosliny dwuliscienne najczesciej z rodziny rózowatych (zwlaszcza pieciorniki) lub slazowatych. Warcabnik slazowiec moze rozwijac sie w ogrodach na uprawianych tam malwach.
Wiekszosc gatunków krajowych Hesperiidae pojawia sie tylko w jednym pokoleniu. Samice skladaja jaja pojedynczo lub rzadziej w niewielkich zlozach. Niektóre karlatki umieszczaja jaja starannie w pochewkach lisciowych traw, co zapewnia bezpieczne schronienie. W zaleznosci od gatunku stadium zimujacym jest jajo, gasienica lub najrzadziej poczwarka. W dwóch ostatnich wypadkach ukryte sa one w utkanych uprzednio jedwabnych kokonach. Czasem konstrukcje te opieraja sie tez o fragmenty roslin zywicielskich. Przepoczwarczenie zawsze nastepuje w oprzedzie co rózni Hesperiidae od wiekszosci innych motyli.
Trudnosc obserwacji sprawia, ze dane o rozmieszczeniu tej grupy wciaz sa bardzo niepelne. Mimo to niewatpliwie nie wszystkie gatunki sa jednakowo pospolite i szeroko rozprzestrzenione w Polsce. Obok wszedzie i czesto spotykanych gatunków takich jak karlatki ryska czy kniejnik mamy przedstawicieli znanych w naszym kraju zaledwie z kilku stanowisk. Jedyny chroniony prawnie gatunek powszelatek armorykanski wraz z czterema innymi gatunkami zostal umieszczony w „Czerwonej liscie zwierzat ginacych i zagrozonych wyginieciem w Polsce”. Malo jednak wciaz wiadomo o szczególowych wymaganiach ekologicznych powszelatków w naszym kraju, bez czego podejmowanie ewentualnych dzialan ochronnych bedzie raczej trudne.
dr Marcin Sielezniew Katedra Entomologii Stosowanej SGGW (wpis archiwalny z 2006r.)
f: Autorstwa Olei – Self-published work by Olei, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=484818
