Należące do największych i najpiękniejszych polskich motyli dziennych mieniaki nazwę swoją zawdzięczają charakterystycznemu połyskowi.
Występuje on tylko u samców i związany jest z przestrzenną budową łusek pokrywających skrzydła. Efekt kolorystyczny zależy od kąta padania światła i stąd też ubarwienie motyla, szczególnie na niektórych fotografiach. może się wydawać asymetryczne
Oba występujące u nas gatunki: mieniak tęczowiec (Apatura iris) i mieniak strużnik (Apatura ilia) osiągają rozpiętość skrzydeł 6-7cm. Wierzch skrzydeł jest ubarwiony podobnie, z tym że podczas gdy tęczowiec ma tylko dwa pomarańczowo obrzeżone oczka na tylnych skrzydłach, to u strużnika deseń taki występuje również na przedniej parze skrzydeł. Ponadto w tym gatunku często występują osobniki z bardziej urozmaiconym rysunkiem, a białe elementy mogą być zastąpione barwą żółtą. Połysk skrzydeł samców tęczowców jest granatowy a u strużników zbliżony bardziej do liliowoniebieskiego. Wyraźnie różni się u obu gatunków spodnia strona skrzydeł, która u tęczowców jest bardziej kontrastowa.
Środowiskiem życia mieniaków są lasy liściaste i mieszane, często oba gatunki pojawiają się jednocześnie. Występują w całej Polsce i choć zwykle niezbyt liczne, nie są na szczęście na razie zagrożone wyginięciem. Mieniak strużnik przystosował się również do warunków wielkomiejskich. W Warszawie pojedyncze osobniki spotykane są na alejkach osiedlowych, a nawet na obsadzonych topolami ulicach centrum. Duże populacje mieniaków zamieszkują parki narodowe m.in. Biebrzański i Bieszczadzki.
Gąsienice mieniaków kształtem przypominają nagie ślimaki. Jednak w dotyku nie ma na nich śladów lepkiego śluzu tak charakterystycznego dla mięczaków. Poza tym prowadzą całkowicie nadrzewny tryb życia. Larwy strużników spotkać można wiosną na niżej położonych gałęziach niezbyt starych osik i topól przydrożnych, i co ciekawe zawsze od strony nasłonecznionej. Gąsienice tęczowców z kolei żerują na liściach różnych wierzb najchętniej iwy, wierzby uszatej i szarej. Większość czasu spędzają na wierzchniej stronie liścia, gdzie doprawdy trudno je zauważyć. Odcieniem dopasowują się idealnie do zieleni blaszki liściowej, a dodatkowo żółtawe desenie przypominają jej użyłkowanie. Na przykład gąsienice strużników po zimowaniu wiosną są początkowo brązowe jak młode listki osiki aby dopiero później wraz z nimi przybrać zieloną barwę.
Interesujące jest również zachowanie gąsienic mieniaków, które przemieszczając się kręcą bez przerwy rogatą głową snując jedwabną nitkę. Wytwarzają w ten sposób cieniutką matę, która zwiększa przyczepność odnóży do śliskiego podłoża, jakim jest powierzchnia liścia. Tu także w końcu zawieszają się głową w dół i zamieniają w poczwarkę, która również kształtem i kolorem przypomina listek. Pozornie bez życia zaniepokojona może wprawiać swoje ciało w wibrujący ruch. Dopiero na krótko przed wylęgiem motyla poczwarka zdradza oznaki dokonującej się w niej przemiany, gdy zaczynają prześwitywać elementy rysunku skrzydeł dorosłego owada. Wychodzenie z poczwarki odbywa się wcześnie rano, rozprostowanie skrzydeł zajmuje motylowi zaledwie kilkanaście minut, a po kilkudziesięciu jest zdolny do lotu.
Mieniaki latają od połowy czerwca do początku sierpnia. Częściej spotyka się samce, samice przebywają głównie wysoko w koronach drzew. Próżno szukać tych pięknych owadów na kwiatach, siadają za to na wilgotnej ziemi często w pobliżu wody (nazwa strużnik pochodzi od strugi), odpadkach, nawozie i padlinie. W gorący dzień motyle potrafią się zainteresować również naszą skórą pragnąc ugasić swe pragnienie… potem. Być może właśnie od takich zachowań pochodzą określenia motyli takie jak angielskie butterfly i niemieckie schmetterlinge oznaczające dosłownie „maślaną muchę”.
Fot. krzysztofniewolny /pixabay
