Marzec nosi w polskiej fenologii nazwę „przedwiośnia”. Rzeczywiście-to miesiąc „przygotowań” do wiosny w całej przyrodzie. Marzec, to także miesiąc pożegnań, nietypowych, radosnych. Odchodzi do przeszłości zszarzała biel śniegu spychanego przez coraz cieplejsze promienie słońca. Radość przebudzenia widać wszędzie, wokół domu, na polach, łąkach, ogrodach, lasach, na nizinach i w górach, na każdym skrawku zieleni. A i ludzie też stają się radośniejsi – codzienne troski chociaż na chwilę rozpędza odwieczny cykl natury – nowe życie.

W lasach wśród opadłych zeszłorocznych liści pojawiają się pierwsze wiosenne kwiaty, kwitną pierwsze krzewy i drzewa, nabrzmiewają pączki. Na polach spod topniejącego śniegu wyłaniają się zielone oziminy.

Świat zwierzęcy również budzi się gromadnie do życia. Przylatują liczne ptaki błotne i wodne, masowo skowronki, szpaki, bociany. Pojawiają się pierwsze młode zajączki. Ciepłe promienie słońca dodają energii zaspanym owadom, które licznie gromadzą się na drogach, w ogrodach, na pniach drzew.

Jedynie w większych zbiornikach wodnych trwa jeszcze zima pod okowami lodu. Rozpoczynają się pierwsze wiosenne prace w polu i ogrodzie.
Odbędziemy krótką marcową wędrówkę po polach, ogrodach, nad wodą i do lasu, zajrzymy także w góry, a jej celem będzie spotkanie z najbardziej charakterystycznymi przedstawicielami świata przyrody biorącymi udział w wielkim marcowym przebudzeniu.

Marcowe pola przyprószone z rzadka resztkami śniegu są czarne od zaoranych zagonów i zielone od płatów wzeszłej jeszcze jesienią oziminy. Na lżejszych, szybciej obsychających glebach, między rzędami młodego żyta pojawiają się pierwsze niepozorne kwiatki drobnych chwastów: wiosnówki, tasznika, przetacznika, zarodniowe pędy skrzypu polnego.

W miejscach gliniastych, przydrożach, ugorach, a także nad brzegami wód przy źródliskach złocą się koszyczki podbiału. Zakwitanie tej rośliny notowane jest przez stacje fenologiczne i daty te są uważane za moment rozpoczęcia się przedwiośnia w danym miejscu.

Podbiał pospolity – Tussilago farfara L., rodzina – złożone (Compositae)

Bylina ta jest pierwszym sygnałem wiosny. Złocistożółte kwiatostany – koszyczki o średnicy 20 – 30 cm na końcu każdego pędu zjawiają się w marcu przed rozwojem liści. Kwiaty są dwojakiego rodzaju: brzeżne ­języczkowate, wewnątrz – rurkowe kwiaty pręcikowe. Wieczorem, przed deszczem, a także gdy niebo jest zachmurzone, kwiatostany zamykają się i odsłaniają łodygi, pokryte czerwonawymi łuskami. Po przekwitnięciu schylają się ku dołowi, po czym następuje rozwój liści, wyłącznie odziomkowych, szerokości 10 – 30 cm, sercowatego kształtu, pokrytych od spodu białą pilśnią. Podbiał rozmnaża się wegetatywnie z kłącza i przez wytwarzanie nasion.

Podbiał – uciążliwy chwast na polach uprawnych, od dawna jest ważną rośliną leczniczą. Zewnętrznie stosuje się go przy zapaleniach, wewnętrznie – jest środkiem wykrztuśnym stosowanym w chorobach dróg oddechowych.

Leszczyna pospolita – Corylus avellana L., rodzina – brzozowate (Betulaceae)

Leszczyna jest dużym krzewem, kilkumetrowej wysokości, o dużych, miękko owłosionych ząbkowanych liściach rozwijających się po przekwitnieniu. Rośnie w całej Polsce, w podszyciu lasów liściastych i mieszanych, na polach, porębach, a także spotyka się jej odmiany uprawne w ogrodach.

Na początku marca, a czasem nawet w lutym, na bezlistnych gałęziach krzewów leszczyny ukazują się wiotkie bazie pręcikowe oraz drobne, ustawione parami kwiatki słupkowe o czerwonych znamionach. Owoce leszczyny, orzechy, dojrzewają we wrześniu i październiku.

Leszczyna częściej jest niepozorna niż efektowna ale roztacza dziwny wpływ na otoczenie. Osoby spod tego znaku są wyrozumiałe i niewymagające, umieją zjednać sobie ludzi, podobać się, a życzliwość dla innych zyskuje im popularność, na której im zależy. Mają naturę działacza, mniej dbają o życie osobiste swoje i swojej rodziny. Chętnie pomagają innym ludziom. Mają dużą inteligencję i intuicję. Ich życie często bywa niezwykłe, chociaż niełatwe. W miłości uczciwe i tolerancyjne, choć czasami kapryśne – natura niezależna, ale w przyjaźni wypróbowana.

Śnieżyczka przebiśnieg – Galanthus nivalis L. ,
rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae)

Jest to niewielka roślina cebulowa spotykana zwłaszcza na południu Polski, pojawiająca się od lutego do kwietnia. Podlega całkowitej ochronie. Wydaje dwa odziomkowe równowąskie liście barwy niebieskozielonej, osiągające szerokość ok. 4 mm. Kwiaty są zwisające, osadzone pojedynczo na szczycie łodygi. Składają się one z sześciu działek okwiatu, różniących się między sobą długością. Trzy działki okółka zewnętrznego są dwukrotnie dłuższe od działek okółka wewnętrznego; te ostatnie są głęboko obrzeżone, z zieloną plamką na szczycie. Najczęstszymi siedliskami tej rośliny są lasy łęgowe. Znalezione egzemplarze są zwykle zdziczałymi roślinami ogrodowymi. Dzikie śnieżyczki są rzadkością. Dla owadów zapylających gatunek ten stanowi na wiosnę pierwsze źródło pożywienia.

Śnieżyca wiosenna – Leucojum vernum L., rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae)

Śnieżyca wiosenna jest także rośliną cebulową, obecnie już rzadką w Polsce i podlegającą całkowitej ochronie. W przeciwieństwie do przebiśniegu, ma sześć działek okwiatu prawie jednakowej długości, z żóltozieloną plamą blisko szczytu. Na łodydze wyrastają 1 lub 2 dzwonkowate kwiaty długości do 25 mm, zwisające swobodnie. Liście są odziomkowe, równowąskie, długości 20 – 30 mm i szerokości 1 cm. Śnieżycę można spotkać w lasach łęgowych i górskich oraz na wilgotnych łąkach, zwłaszcza na glebach wapiennych. Występuje przeważnie w dużych skupiskach. Kwiaty tej trującej rośliny, zwanej również śniegułką, pachną intensywnie. Są zapylane przez owady. Oprócz tego gatunku, występuje również śnieżyca letnia, która kwitnie nieco później.

Dereń właściwy – Cornus mas L. ,
rodzina dereniowate (Cornaceae)

Dereń właściwy jest krzewem, który w Polsce nie rośnie w stanie dzikim, jest natomiast uprawiany ze względu na jadalne owoce. Kwitnie w końcu marca i z początkiem kwietnia. Owoc derenia, ciemnoczerwony pestkowiec zawiera jedną pestkę z 2 nasionami. Z owoców dojrzewających we wrześniu i w październiku sporządza się konfitury oraz nalewki.. Owoce są także ulubionym pokarmem ptaków drozdowatych. Dereń właściwy jest również cennym drzewem ozdobnym, sadzonym w parkach – ze względu na tworzenie ciekawych efektów barwnych w kompozycjach roślinnych.

Lepiężnik różowy – Petasites hybridus G.M.,
rodzina – złożone (Compositae)

Jest to bylina o kłączu na końcu bulwiasto zgrubiałym. Łodyga wyrasta wiosną przed rozwojem liści i podczas kwitnienia osiąga wysokość do 30 cm. W porze kwitnienia pozbawiony jest liści. Koszyczki jego kwiatów zebrane są w groniaste kwiatostany na niskich, grubych pędach, opatrzonych zamiast liści brudno purpurowymi łuskami. Po przekwitnięciu pędy kwiatowe wyrastają na znaczną wysokość (nawet do 1 m), co ułatwia rozsiewanie opatrzonych puchem owocków. Rozwijające się po przekwitnięciu liście dochodzą do dużych rozmiarów (długość do 1 m i szerokość do 60 cm) o blaszce w zarysie nerkowato lub sercowookrągławej. Kwiaty są zapylane przez pszczoły.

Obecność lepiężnika świadczy o glebie zasobnej w wapń. Dawniej roślina ta stosowana była jako środek leczniczy i przeciwko dżumie.

Ożywia się marcu świat owadów. Gdy słońce mocniej przygrzeje, stopi resztki śniegu i dotrze do głębszych warstw ściółki, budzą się owady. Spotykamy więc pierwsze biedronki. chrząszcze z rodziny biegaczowatych. Podczas pierwszych ciepłych dni marcowych wychodzi z leży zimowych kowal bezskrzydły, pluskwiak o żywych czerwono-czarnych barwach.

Kowal bezskrzydły – Pyrrohocoris apterus L.,
rodzina kowalowate (Pyrrohocoridae)

Kowal bezskrzydły należy do rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych. Mierzy około 10 mm długości, występuje masowo na pniach drzew, przy murach, ogrodzeniach, wysysa nasiona roślin, jaja owadów i martwe owady. Samica składa jaja w szczelinach kory, pod grudkami ziemi, liśćmi i w mchu.

Naszą wędrówkę zakończymy w górach. Co tutaj budzi się wiosną?

Wiosna w górach następuje późno, lecz zwykle zaczyna się nagle, zależnie od pogody, na początku, częściej pod koniec marca. Gdy ciepły halny wiatr stopi pokrywę śniegową i wiosenny deszcz spłucze resztki śniegu, zaczyna się budzić życie roślinne. Pączki na drzewach i krzewach kwitnących przed rozwinięciem liści otwierają się niemal na oczach, a jednocześnie wysuwają się spod ziemi kwiatowe pędy wczesnowiosennych bylin, kwitnących także przed rozwinięciem liści na nagiej jeszcze ziemi.

Na łąkach górskich, w krainie regla dolnego i na podgórskich łąkach, na tle niskiej zrudziałej trawy zakwitają łany liliowych krokusów, wytapiając nieraz śnieg dookoła swych kwiatów.

Z roślin zielnych w niższych piętrach gór, a więc w krainie uprawy, i w reglu dolnym zakwitają różne wczesnowiosenne rośliny leśne, występujące i na niżu. Zaczyna kwitnąć w marcu śnieżyczka przebiśnieg, śnieżyca wiosenna, śledziennica skrętolistna.

Z nagiej gliniastej gleby na ociekających wodą stokach, przy drogach, wśród kamienistych rozlewisk górskich potoków zakwitają białawe grona lepiężnika białego, najbardziej charakterystycznej rośliny przedwiośnia Tatr i Podhala.

W niższych partiach gór, w podobnych miejscach, zakwitają także złociste podbiały.

Lepiężnik biały – Petasites albus Gaertn.,
rodzina – złożone (Compositae)

Jest to duża dwupienna bylina z wydłużonym, gładkim kłączem podobna do lepiężnika różowego na nizinach. Na wiosnę rozwijają się najpierw kremowozielone w postaci trójkątnych łusek liście. Liście bardzo duże, sercowato – nerkowate, pod spodem pokryte białym kutnerem rozwijają się później niż pędy kwiatonośne.

Kwiaty zebrane są w koszyczki, a te w szczytową wiechę. Jest to roślina rozdzielnopłciowa i dwupienna. Rozwijające się na oddzielnych roślinach kwiaty żeńskie tworzą koszyczki wąskie, bardziej ściśnięte, a kwiaty męskie, rozwijające się na innych roślinach, tworzą koszyczki większe, bardziej nastroszone.

Marcowe przebudzenie trwa nadal. Z każdym dniem, coraz dłuższym i cieplejszym rodzi się nowe życie, świat wokół nas walczy o przetrwanie gatunku, aby cieszyć swoimi barwami, zapachami i odgłosami…

Fot. satynek / pixabay