Parnym przedpołudniem, u progu lata wędruję w nadodrzańskich lasach. Właśnie wchodzę w obszar łęgu porośniętego jesionami i wiązami. Po chwili znajduję zaciszną polanę, jakby stworzoną dla motyli. Rozglądam się uważnie. Gdzie by tu mogły siadać te filigranowe stworzenia? W oddali bieleje kępa krzewów. Idę ku niej. Już z daleka poznaję, że to kwitnące derenie. Niebawem nadlatuje na nie pierwszy motyl i to od razu ten, dla którego tutaj przybyłem. Ma duże skrzydła, o kontrastowym czarno-ceglastym rysunku na wierzchu i żółto-pomarańczowym spodzie.

Tak, to bez cienia wątpliwości… przeplatka maturna – motyli symbol tych łęgów. Tylko w niektórych okolicach naszego kraju spotkać można przeplatkę maturnę. Motyl ten występuje głównie w łęgach północno-wschodniej Polski (między innymi w Puszczy Białowieskiej i na Bagnach Biebrzańskich) oraz łęgach Dolnego Śląska (najczęściej nad Odrą i jej dopływach). Sam zaś łęg jesionowo-wiązowy jest rozpowszechniony znacznie szerzej – na całym naszym niżu; częściej w środkowej i południowej Polsce.

Z wiązami

Ten typ lasu łęgowego charakteryzuje się obfitym występowaniem wiązu pospolitego, jak w żadnym innym zbiorowisku leśnym. Rośnie tu także wiąz szypułkowy i górski, dość obficie jesion wyniosły, a także dąb szypułkowy, grab, lipa drobnolistna, klon zwyczajny i polny oraz jabłoń dzika i czeremcha zwyczajna.

W obfitej warstwie krzewów dominuje czeremcha, dereń świdwa, jeżyna popielica, porzeczka czerwona, trzmielina zwyczajna. Bujne runo jest wielogatunkowe i cechuje się zmianami sezonowymi. Niezwykle interesujący jest barwny aspekt wczesnowiosenny. Wtedy to aż żółci się tutaj od ziarnopłonów i złoci. Są też enklawy tych lasów z barwnym i pachnącym runem kokoryczowym.

W dolinach dużych rzek

Za typowe łęgi jesionowo-wiązowe uznaje się te rosnące w dolinach dużych rzek, w strefie epizodycznych zalewów. Najwięcej jest ich nad Odrą, Wartą, Wisłą i Sanem. Dla ochrony tych odrzańskich planuje się powołanie nad środkową Odrą, między Brzegiem Dolnym a Głogowem, Odrzańskiego Parku Narodowego. W łęgach jesionowo-wiązowych tego obszaru gnieździ się ponad sześćdziesiąt gatunków ptaków, a populacja jednego z nich – dzięcioła średniego – należy do największych w Europie Środkowej.

Siedliskiem tych łęgów są drobnoziarniste mady rzeczne. Lasy te występują między corocznie zalewanymi łęgami wierzbowymi i topolowymi, a nie zalewanymi grądami. Są one wrażliwe na gospodarkę wodną terenu. W przypadku ustania zalewów – na przykład wskutek odcięcia części doliny od rzeki przeciwpowodziowymi wałami – lasy te przekształcają się w grądy.

Ze śledziennicą

Inną postacią łęgu jesionowo-wiązowego jest podzespół ze śledziennicą skrętolistną. W warstwie krzewów tego łęgu rośnie licznie leszczyna i malina. W runie charakterystyczny jest udział śledziennicy skrętolistnej – rośliny zapylanej przez drobne muchówki i – co jest wielką rzadkością we florze Polski – przez ślimaki. Z innych roślin runa spotkamy tu między innymi: kopytnika, szczyra trwałego, piżmaczka wiosennego.

Ta postać łęgu jest znacznie bardziej rozpowszechniona. Występuje ona w dolinach mniejszych rzek, na tarasach nad jeziorami, w rozległych zagłębieniach terenu. Są to obszary z wysokim poziomem wody gruntowej, spływem powierzchniowym; a ich glebą są najczęściej czarne ziemie.

Z fiołkiem

Bardzo rzadkim typem łęgu jesionowo-wiązowego jest łęg wiązowy z fiołkiem wonnym. Dotychczas zaobserwowano go nad Odrą, Wisłą, wyspą Wolin oraz w Wielkopolsce. Mnie udało się znaleźć stanowisko tego łęgu na stromej skarpie nad Baryczą, przy jej ujściu do Odry. Dla tego łęgu charakterystyczne jest występowanie fiołka wonnego oraz takich gatunków ciepłolubnych, jak: ciemiężyka białokwiatowego, pierwiosnki wiosennej, dzwonka brzoskwiniolistnego, czosnku zielonawego. Nad Baryczą zwróciło ponadto moją uwagę liczne występowanie wiciokrzewu suchodrzewu oraz porzeczki alpejskiej.

Fot. domeckopol