Rodzaj róża to krzewy o różnej wysokości o różnym pokroju zaliczane do roślin różowatych Rosaceae. Obejmuje około 200 gatunków krzewów na półkuli północnej w Europie, północnej Afryce, zachodniej Azji oraz bardzo wiele mieszańców i odmian powstałych w uprawie, charakteryzujących się pięknymi kwiatostanami. W Polsce rośnie dziko około 20 gatunków, lecz tylko kilka z nich znajduje większe zastosowanie a wśród nich jest róża dzika, której siewki są stosowane jako podkładki do szczepienia dla róż szlachetnych.
Rosa canina L – róża dzika (szypszyna, róża psia) zaliczana jest do rodziny różowatych. Jest rośliną bardzo dekoracyjną. Częściej możemy ją spotkać przy drogach jako element krajobrazu. Stanowi istotne nasadzenia z punktu widzenia m.in. niewielkich zwierząt, dla których stanowi bezpieczne schronienie, a w okresie jesiennym także pokarm. Dzika róża charakteryzuje się rozłożystym pokrojem. Tworzy zwarty krzew o łukowato wygiętych, zielonych pędach pokrytych silnymi hakowatymi kolcami, osiągając do około 4 m wysokości. Liście złożone, składają się zazwyczaj z 5-7 jajowato- eliptycznych listków delikatnie piłkowanych. W czerwcu ukazują się pojedyncze, różowawe lub białe kwiaty, delikatnie pachnące. Po przekwitnięciu, ukazują się szkarłatnoczerwone, elipsoidalne owocnie do 3 cm długości, błyszczące zawierające nasiona (orzeszki). Owocnie (niby owoce) dojrzewają w okresie jesiennym. Jest bardzo cennym krzewem dla wszelkich zadrzewień krajobrazowych, śródpolnych. Nadaje się na niecięte szpalery (przy drogach), które stanowią ulubione miejsce gniazdowania wielu ptaków. Róża dzika należy do krzewów rzadziej spotykanych w ogrodach, jednak ze względu na dekoracyjność kwiatów oraz owoców, krzew może być uprawiany w ogrodach, ale dużych, ponieważ dzika róża bardzo się rozrasta. Ogrody w stylu wiejskim są tym miejscem, w którym dzika róża sprawdzi się m.in. w formie luźnego żywopłotu. Rosa canina L, jeśli chodzi o stanowisko nie jest wymagająca, doskonale sobie radzi w naszym klimacie, jest w pełni mrozoodporna, zadowoli się przeciętnym podłożem. Preferuje stanowiska słoneczne, podłoże umiarkowanie wilgotne, przepuszczalne, w razie potrzeby wzbogacone kompostem.
W owocach dzikiej róży znajdują się kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy), cukry, garbniki, olejek eteryczny, witaminy z grupy B, witaminy A,K,E, pektyny, flawonoidy, magnez, żelazo, potas oraz fosfor. Zawartość witaminy C (około 10 razy więcej niż w owocach czarnej porzeczki) powoduje, że kilka owoców wystarczy do zaspokojenia dziennego zapotrzebowania organizmu na witaminę C. Przetworzone owoce dzikiej róży wpływają leczniczo m.in. na wątrobę, procesy trawienne i serce. Owoce róży dzikiej mogą być wykorzystane w kuchni. Nadają się do produkcji wina, dżemów, konfitur, herbaty.
Poza całymi wcześniej opisanymi walorami dzika róża doskonale sprawdza się jako podkładka (rozmnażana generatywnie) dla odmian róż ozdobnych.
W warunkach naturalnych nasiona licznych gatunków drzew i krzewów ze strefy klimatu umiarkowanego wymagają do skiełkowania specyficznych warunków środowiskowych. Obserwuje się przelegiwanie nasion w warunkach naturalnych w glebie przez dwa lub nawet trzy lata. Zabiegiem umożliwiającym ustąpienie stanu spoczynku, a następnie podjęcie kiełkowania jest stratyfikacja nasion w warunkach określonej temperatury, wilgotności i dostępu powietrza. Nasiona (orzeszki) z rodziny Rosace charakteryzują się głębokim spoczynkiem o charakterze „podwójnym”, tj. spoczynkiem mechanicznym spowodowanym obecnością i wpływem skorupy pestki i okryw nasiennych oraz spoczynkiem fizjologicznym zarodka, dlatego rozmnażanie róży z nasion stanowiło dość duży problem. Jednym ze sposobów rozmnażania róż z nasion jest wydobycie ich z owoców lekko przebarwionych i wysiew do gruntu, lecz wschodzą na wiosnę w niskim procencie.
Spośród gatunku R. canina L. wyselekcjonowano szereg typów o określonych korzystnych dla szkółkarstwa cechach, a następnie rozmnożono je wegetatywnie uzyskując jednolity materiał wyjściowy do pozyskiwania nasion. Róże w szkółkach rozmnaża się przez szczepienie (okulizację), czyli łączenie dzikiej podkładki i zraza róży szlachetnej. Podkładki rozmnaża się z nasion a łatwo ukorzeniające się typy również z sadzonek. Najlepiej w polskim klimacie sprawdza się podkładka R. canina ‘Schmidt’s Ideal’. Jest najbardziej odporna na przemarzanie w bezśnieżne i mroźne zimy.
W Pracowni Biologii Nasion (obecnie Pracowni Biologii Rozmnażania i Genetyki Populacyjnej) w Instytucie Dendrologii PAN podjęto próbę ustalenia optymalnych warunków stratyfikacji. Badano wpływ różnych warunków cieplnych stratyfikacji w podłożu (mieszanina piasku kwarcowego i torfu kwaśnego w stosunku 1:1) na ustępowanie spoczynku nasion. Przebadano wiele partii nasion róży dzikiej oraz jej typów podkładowych np. ‘Inermis’, ‘Pollmers’ i ‘Schmids Ideal’. Na podstawie kilkuletnich badań proponujemy skuteczną metodę do masowej produkcji siewek z nasion (orzeszków).
Nasiona najlepiej zebrać na przełomie września i października (w fazie pełnej dojrzałości owoców). W przypadku planowanego siewu na najbliższą wiosnę, po oczyszczeniu z owocni nasiona należy podsuszyć w temperaturze pokojowej przez okres około 10 dni i zastratyfikować w wilgotnym podłożu (piasek kwarcowy i torf kwaśny w stosunku 1:1). Nasiona zmieszać z podłożem w stosunku objętościowym 1:3 i umieścić w plastikowych lub szklanych pojemnikach przykrytych np. aluminiową folią z otworkami o średnicy 0,5 cm, w celu zabezpieczenia podłoża z nasionami przed nadmiernym wysychaniem, zapewniając im jednocześnie wymianę gazową. Stratyfikacja powinna obejmować 12-16 tygodni w 25oC ( w praktyce może to być temperatura pokojowa) i około16-18 tygodni w 3oC (lodówka). Gdy rozpoczyna się kiełkowanie (5-10%) nasiona należy wysiać wczesną wiosną w niezbyt ogrzaną glebę na głębokość ok. 1 cm , zasypać rowki glebą i przykryć Agro włókniną, zapewniając w ten sposób odpowiednią wilgotność i ochronę przed wczesnymi przymrozkami. Ten sposób zapewni wyrównane i wysokie wschody już w porze jesieni oraz będzie przydatny dla szkółkarzy i dla amatorów hodowli róż ozdobnych.
Podsumowując – warto uprawiać dziką różę, ponieważ zyskamy miejsce, w którym nie zabraknie drobnych zwierząt, ptaków a ogród będzie tętnił życiem. Poza tym jest dość dekoracyjna, mało wymagająca oraz dostarcza bardzo zdrowych owoców, znanych i wykorzystywanych już tysiące lat temu. Zebrane owoce mogą nam posłużyć do produkcji mieszanek, przetworów o właściwościach witaminizujących oraz dobroczynnie wpływających na nasze zdrowie.
Literatura:
Bärtels A. 1982. Rozmnażanie drzew i krzewów ozdobnych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Seneta W., Dolatowski J. 2011 . Dendrologia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa.
Suszka B., Barbara Bujarska-Borkowska. 1989. After-ripening, germination of seeds and seedling emergence of Rosa canina L. ‘Schmids Ideal’ in relation to other rootstock selection of this species. Arboretum Kórnickie.
Terpiński Z. 1984. Szkółkarstwo ozdobne. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa
Barbara Bujarska-Borkowska, Instytut Dendrologii PAN
(Materiał przesłany przez czytelnika)
