Kret, choć niesłusznie oskarżany o niszczenie ogrodów i upraw, jest fascynującym zwierzęciem o niezwykle ciekawych zwyczajach i biologii. W rzeczywistości to nie kret (Talpa europaea), ale karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris) odpowiada za usypywanie kopców i uszkodzenia roślin. Kret odgrywa istotną rolę w ekosystemie – żywi się owadami i drobnymi szkodnikami, przyczyniając się do regulacji ich populacji. Z tego artykułu dowiesz się, dlaczego warto bliżej poznać kreta, jakie są jego cechy charakterystyczne, gdzie występuje, jak wygląda jego podziemne życie oraz jakie zagrożenia na niego czyhają.

Kret europejski – charakterystyka gatunku

Wygląd kreta – przystosowanie do życia pod ziemią

Ciało kreta ma kształt opływowy, spłaszczony grzbietobrzusznie i pokryte jest ciemnym, gęstym, miękkim futrem, z wyjątkiem powierzchni dłoniowych, stopowych i tarczy ryjka. W skład okrywy włosowej wchodzą dwa rodzaje włosów: pokrywowe i puchowe. Na 1 mm2 skóry przypada ponad 200 włosów. Ogon pokryty jest jednym rodzajem włosów, tzw. włosami przewodzenia. Ryjkowaty pysk kreta wyposażony jest w 44 zęby.

Oczy, osadzone po bokach głowy, są mocno zredukowane i niewrażliwe na światło. Mają postać czarnych punkcików o średnicy ok. 1 mm i przypominają ziarenka maku. Zazwyczaj zasłonięte są futrem, a czasami całkowicie ukryte pod skórą. W gałce ocznej znajdują się wszystkie elementy prawidłowo funkcjonującego oka, ale nie są one ostatecznie ukształtowane. Wynika to ze zmniejszonej wrażliwości na niektóre hormony, głównie tarczycy (tyroksynę). Najprawdopodobniej krety są całkowicie ślepe – nie widzą barw i kształtów, nie odróżniają też jasności od ciemności.

Uszy kreta, zlokalizowane w tyle czaszki, w pobliżu barków, są całkowicie pozbawione małżowiny, a otwór słuchowy zasłonięty jest sierścią. Otwory słuchowe posiadają specjalny fałd skórny, służący do zamykania uszu, co zapobiega dostawaniu się gleby do wnętrza ucha. Słuch jest znacznie wyostrzony i czuły, oraz odgrywa ważną rolę w odnajdywaniu pokarmu. Ciche szelesty zwabiają kreta i naprowadzają na zdobycz, a głośne dźwięki powodują ucieczkę.

Specyficzną cechą, wyróżniającą kreta w całym świecie zwierzęcym, są jego potężne kończyny przednie. W związku z dużym skróceniem kości ramieniowej i kości przedramienia, z zewnątrz widoczna jest praktycznie tylko dłoń. Jest ona znacznie wysunięta do przodu, przyjmując położenie po bokach głowy. Ułatwia to pracę przy kopaniu oraz poruszanie się w wąskich korytarzach, których ściany boczne stwarzają dodatkowe pole zaczepu. Dłoń jest pięciopalczasta, a kości dłoni i palców są bardzo skrócone. Znaczne zwiększenie powierzchni wewnętrznej łap spowodowane jest występowaniem dodatkowo, obok kciuka charakterystycznej trzeszczki, zwanej kością sierpowatą (os falciforme). Kończyny tylne są wąskie, podobne do szczurzych.

Siedliska i rozprzestrzenienie kreta w Polsce

Kret występuje na terenie niemal całej Polski, z wyjątkiem wybrzeża morskiego i terenów wysokogórskich, powyżej 1200 m n.p.m. w Sudetach i 2000 m n.p.m. w Tatrach. Najchętniej zasiedla łąki, pastwiska i pola uprawne, a także ogrody, sady, parki oraz lasy liściaste i mieszane. Kret preferuje tereny wilgotne, lubi gleby pulchne, żyzne. Żyje nawet w biotopach podmokłych, ale nie służą mu obszary okresowo zalewane. Unika terenów piaszczystych i piaszczysto-kamienistych oraz skalistych.

Kret a karczownik – prawdziwy winowajca szkód w ogrodach

Nieświadomie kret europejski jest często mylony z karczownikiem, gryzoniem, który podobnie jak on usypuje kopce i kopie korytarze. Jednak to karczownik zjada korzenie roślin, a kret odżywia się owadami oraz drobnymi zwierzętami. Kret należy do owadożernych i pomaga kontrolować populacje szkodników w glebie, przez co przynosi więcej korzyści niż szkód. Spada na niego odpowiedzialność za zniszczone uprawy na polu i w ogrodzie. Trudno zatem jest podjąć skuteczne działania zmierzające do aktywnej ochrony kreta (Talpa europaea).

Aby zmienić stosunek do kreta, koniecznie należy poznać jego biologię i ekologię. A jest to zwierzę niezwykle tajemnicze. Prowadzony przez nie podziemny tryb życia, ostrożność i czujność sprawiły, że stan wiedzy o jego zachowaniu i zwyczajach jest stosunkowo ubogi. Opowieści o jego rzekomej szkodliwości w środowisku nie znajdują naukowego uzasadnienia. Sprawcą tych szkód jest zazwyczaj gryzoń, karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris). Bywa mylony z kretem, ponieważ tak jak kret kopie podziemne korytarze, a na powierzchni ziemi usypuje kopce łudząco podobne do kretowisk. Natomiast kret należy do owadożernych i nie pobiera pokarmu roślinnego. W skład jego diety wchodzą: jaja, larwy i poczwarki oraz postacie dorosłe owadów, pająki, wije, ślimaki, a nawet większe zwierzęta, tj. żaby, jaszczurki, żmije oraz myszy i inne drobne gryzonie, a niekiedy także inne krety.

To nie kret niszczy nam ogrody! Winowajcą jest karczownik! Sypie podobne kopce i podgryza rośliny. Kret nam sprzyja – zjada owady i inne szkodniki.

Krety – rozmnażanie i długość życia

Krety rozmnażają się tylko raz w roku, zwykle od kwietnia do czerwca. Ciąża trwa 28-30 dni. Młode rodzą się ślepe, nagie, pokryte czerwoną skórą. Od 9 dnia życia grzbiet ciemnieje i staje się szaroniebieski. Wynika to z obecności w skórze pigmentu, który później przemieszcza się do formujących się włosów. W 3 tygodniu życia okrywa włosowa jest już w pełni wykształcona, oczy zaczynają się otwierać i młode krety wychodzą na pierwsze krótkie spacery. Po 5 tygodniach opuszczają na zawsze rodzinne gniazdo, a po upływie 1 roku przystępują do rozrodu. Krety są samotnikami. Łączą się w pary jedynie na czas godów. Częstym zjawiskiem w tym okresie są walki samców, kończące się śmiercią jednego z nich. Przypadkowe spotkania kretów poza okresem godowym, także kończą się zaciekłą walką. Kret może żyć ok. 5 lat, ale zdarza się to bardzo rzadko, najczęściej żyją 1-2 lata. Wiek ustala się na podstawie stopnia zużycia uzębienia.

Jak rozpoznać obecność kreta?

O obecności kreta na danym terenie świadczą kopce ziemne, zwane kretowiskami lub kretowinami. Na obszarach wilgotnych i z wysokim poziomem wód gruntowych oraz wiosną po roztopach spotyka się duże kopce, o średnicy dochodzącej nawet do 200 cm i osiągające wysokość 90 cm. Są to tzw. budowle bagienne. W ich wnętrzu ulokowane są gniazda, w których krety pozostają do opadnięcia poziomu wód.

Podziemne życie kreta – budowa systemu korytarzy

Podziemne korytarze kreta mają specjalistyczną funkcję. W jego „domu” wyróżnia się:

• Komorę gniazdową – owalne legowisko wyściełane trawą, liśćmi lub innymi materiałami.
• Korytarze żerowiskowe – zbudowane tuż pod powierzchnią ziemi, w których zbiera pożywienie.
• Korytarze mieszkalne – położone głębiej, gładkie i ubite.
• Korytarze biegowe – służące do szybkiego przemieszczania się między gniazdami.

Komora gniazdowa kreta ma postać owalnej niszy o średnicy 15-20 cm. Legowisko zbudowane jest z materiału dostępnego w danym środowisku, choć skład materiału gniazdowego zależy też od indywidualnych preferencji poszczególnych osobników. Najczęściej krety budują swe gniazda z trawy i liści, chociaż korzystają też z odpadów ludzkiej cywilizacji, tj.: papier, folia, wata, szmaty. Sporadycznie znajdowano w legowiskach kreta sierść innych zwierząt oraz pióra i trzcinę.

Od komory gniazdowej biegną w różnych kierunkach łączące się i krzyżujące korytarze, których łączna długość może przekraczać nawet 100 m. Korytarze mają średnicę ok. 4-5 cm i przebiegają na głębokości 10-40 cm latem i ponad 60 cm zimą. Dla wymiany powietrza, część z nich pozostaje latem otwarta.

Korytarze mieszkalne leżą głębiej pod ziemią, a ich ścianki są gładkie i mocno ubite. Korytarze żerowiskowe znajdują się zwykle tuż pod powierzchnią i mają ścianki porowate, a do ich wnętrza zwisają korzenie roślin. Są one rodzajem pułapek, w które wpada fauna glebowa stanowiąca pożywienie kreta. Korytarze biegowe wykorzystywane są przez kreta do przejścia z jednego gniazda do drugiego.

Tryb życia i aktywność kreta

W ciągu doby największą aktywność kret wykazuje rano i wieczorem, Przeciętnie kret poluje i kopie korytarze przez ok. 4,5 godziny a następnie odpoczywa przez ok. 3,5 godziny. Kret śpi w gnieździe, zwinięty w kłębek, a głowę i kończyny przednie podwija pod brzuch. Jednak kiedy pracuje w znacznej odległości od gniazda, odpoczywa w korytarzu, w którym akurat się znajduje. Krety podczas snu głośno chrapią, a ich sen jest na tyle głęboki, że udaje się niekiedy odnaleźć gniazdo ze śpiącym w środku gospodarzem i unieść je do góry, nie powodując przebudzenia się kreta.

Ciekawostki o kretach:

• Krety podczas snu głośno chrapią, a ich sen jest na tyle głęboki, że udaje się niekiedy odnaleźć gniazdo ze śpiącym w środku gospodarzem i unieść je do góry, nie powodując przebudzenia się kreta.
• Nieświadomie kret europejski jest często mylony z karczownikiem, gryzoniem, który podobnie jak on usypuje kopce i kopie korytarze
• Krety gromadzą zapasy pokarmowe w spiżarni Dominują w nich dżdżownice, których liczba w jednej spiżarni może osiągać 400-1300. Dżdżownice nie są przez kreta zabijane, a jedynie nagryzane w przedniej części ciała
• kret ma 44 zęby

Pokarm i nawyki żywieniowe kreta

Jednym z najważniejszych czynników warunkujących występowanie kreta w danym środowisku jest obecność i dostępność pokarmu. Zapotrzebowania pokarmowe u tego gatunku są bardzo duże. Prawdopodobnie związane jest to z wyższym niż u innych ssaków poziomem podstawowej przemiany materii. Nie bez znaczenia są tu małe wymiary ciała, niska wartość kaloryczna pokarmu oraz ogromna ruchliwość niezbędna dla jego uzyskania. Co 3-4 godziny, bez względu na porę roku i doby, kret obiega całą swoją norę w poszukiwaniu zdobyczy.

Gromadzenie zapasów w spiżarni

Zapasy pokarmowe kret gromadzi zwykle w sąsiedztwie gniazd zimowych. Dominują w nich dżdżownice, których liczba w jednej spiżarni może osiągać 400-1300. Do innych składników diety kreta zaliczamy larwy owadów i drobne kręgowce. Dżdżownice nie są przez kreta zabijane, a jedynie nagryzane w przedniej części ciała lub całkowicie pozbawiane segmentów głowowych. Ten rodzaj uszkodzeń powoduje zniszczenie węzłów nerwowych, co pociąga za sobą paraliż odcinka głowowego i w rezultacie unieruchamia dżdżownicę w magazynie. Zapobiega to ucieczce ze spiżarni, jednak nie pozbawia życia. Po ok. 2 miesiącach od nagryzienia okaleczone segmenty dżdżownic się regenerują, co oznacza powrót do całkowitej aktywności ruchowej. Dlatego dżdżownice, które nie zostały przez kreta zjedzone, mogą opuścić spiżarnię.

Jak kret gasi pragnienie?

Kret zaspokaja pragnienie zlizując krople rosy lub deszczu z roślin, albo po prostu pijąc wodę z kałuży lub ze zbiornika wodnego. Zimą zjada śnieg. W komorach gniazdowych spotyka się często prostopadły do powierzchni gniazda, biegnący w dół tunel, służący do odprowadzania wody w czasie ulewnych deszczów i pełniący rolę studni, o ile sięga lustra wody gruntowej.

Kret a jego naturalni wrogowie i zagrożenia ze strony człowieka

Choć kret ma naturalnych wrogów, to właśnie człowiek stanowi największe zagrożenie. Intensywne rolnictwo i chemizacja środowiska, stosowanie herbicydów i pestycydów oraz niszczenie siedlisk negatywnie wpływają na populację kretów w Polsce i na terenie Europy

Ochrona gatunkowa kreta europejskiego w Polsce

W Polsce na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220 z 2004 r., poz. 2237; Załącznik nr 2) kret objęty jest ochroną częściową „z wyjątkiem występującego na terenie ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek, lotnisk, ziemnych konstrukcji hydrotechnicznych oraz obiektów sportowych”.

Dlaczego warto chronić kreta?

Kret pełni niezwykle pożyteczną rolę, kontrolując populację szkodników glebowych i poprawiając strukturę gleby przez jej napowietrzanie. Zmieniając swoje podejście do tego nieco tajemniczego mieszkańca ziemnych tuneli, możemy lepiej zrozumieć jego rolę w ekosystemie oraz przyczynić się do jego ochrony w Polsce.

Fot. Beeky, meineresterampe, Inde/pixabay,