To nie kret niszczy nam ogrody! Winowajcą jest karczownik! Sypie podobne kopce i podgryza rośliny. Kret nam sprzyja – zjada owady i inne szkodniki.
Spada na niego odpowiedzialność za zniszczone uprawy na polu i w ogrodzie. Trudno zatem jest podjąć skuteczne działania zmierzające do aktywnej ochrony kreta (Talpa europaea). Aby zmienić stosunek do kreta, koniecznie należy poznać jego biologię i ekologię. A jest to zwierzę niezwykle tajemnicze. Prowadzony przez nie podziemny tryb życia, ostrożność i czujność sprawiły, że stan wiedzy o jego zachowaniu i zwyczajach jest stosunkowo ubogi. Opowieści o jego rzekomej szkodliwości w środowisku nie znajdują naukowego uzasadnienia. Sprawcą tych szkód jest zazwyczaj gryzoń, karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris). Bywa mylony z kretem, ponieważ tak jak kret kopie podziemne korytarze, a na powierzchni ziemi usypuje kopce łudząco podobne do kretowisk. Natomiast kret należy do owadożernych i nie pobiera pokarmu roślinnego. W skład jego diety wchodzą: jaja, larwy i poczwarki oraz postacie dorosłe owadów, pająki, wije, ślimaki, a nawet większe zwierzęta, tj. żaby, jaszczurki, żmije oraz myszy i inne drobne gryzonie, a niekiedy także inne krety.
Ciało kreta ma kształt opływowy, spłaszczony grzbietobrzusznie i pokryte jest gęstym, miękkim futrem, z wyjątkiem powierzchni dłoniowych, stopowych i tarczy ryjka. W skład okrywy włosowej wchodzą dwa rodzaje włosów: pokrywowe i puchowe. Na 1 mm2 skóry przypada ponad 200 włosów. Ogon pokryty jest jednym rodzajem włosów, tzw. włosami przewodzenia.
Oczy, osadzone po bokach głowy, są mocno zredukowane. Mają postać czarnych punkcików o średnicy ok. 1 mm i przypominają ziarenka maku. Zazwyczaj zasłonięte są futrem, a czasami całkowicie ukryte pod skórą. W gałce ocznej znajdują się wszystkie elementy prawidłowo funkcjonującego oka, ale nie są one ostatecznie ukształtowane. Wynika to ze zmniejszonej wrażliwości na niektóre hormony, głównie tarczycy (tyroksynę). Najprawdopodobniej krety są całkowicie ślepe – nie widzą barw i kształtów, nie odróżniają też jasności od ciemności.
Uszy kreta, zlokalizowane w tyle czaszki, w pobliżu barków, są całkowicie pozbawione małżowiny, a otwór słuchowy zasłonięty jest sierścią. Otwory słuchowe posiadają specjalny fałd skórny, służący do zamykania uszu, co zapobiega dostawaniu się gleby do wnętrza ucha. Słuch jest znacznie wyostrzony i odgrywa ważną rolę w odnajdywaniu pokarmu. Ciche szelesty zwabiają kreta i naprowadzają na zdobycz, a głośne dźwięki powodują ucieczkę.
Kret występuje na terenie niemal całej Polski, z wyjątkiem wybrzeża morskiego i terenów wysokogórskich, powyżej 1200 m n.p.m. w Sudetach i 2000 m n.p.m. w Tatrach. Najchętniej zasiedla łąki, pastwiska i pola uprawne, a także ogrody, sady, parki oraz lasy liściaste i mieszane. Kret preferuje tereny wilgotne, lubi gleby pulchne, żyzne. Żyje nawet w biotopach podmokłych, ale nie służą mu obszary okresowo zalewane. Unika terenów piaszczystych i piaszczysto-kamienistych oraz skalistych.
Specyficzną cechą, wyróżniającą kreta w całym świecie zwierzęcym, są jego potężne kończyny przednie. W związku z dużym skróceniem kości ramieniowej i kości przedramienia, z zewnątrz widoczna jest praktycznie tylko dłoń. Jest ona znacznie wysunięta do przodu, przyjmując położenie po bokach głowy. Ułatwia to pracę przy kopaniu oraz poruszanie się w wąskich korytarzach, których ściany boczne stwarzają dodatkowe pole zaczepu. Dłoń jest pięciopalczasta, a kości dłoni i palców są bardzo skrócone. Znaczne zwiększenie powierzchni wewnętrznej łap spowodowane jest występowaniem dodatkowo, obok kciuka charakterystycznej trzeszczki, zwanej kością sierpowatą (os falciforme). Kończyny tylne są wąskie, podobne do szczurzych. Krety rozmnażają się tylko raz w roku, zwykle od kwietnia do czerwca. Ciąża trwa 28-30 dni. Młode rodzą się ślepe, nagie, pokryte czerwoną skórą. Od 9 dnia życia grzbiet ciemnieje i staje się szaroniebieski. Wynika to z obecności w skórze pigmentu, który później przemieszcza się do formujących się włosów. W 3 tygodniu życia okrywa włosowa jest już w pełni wykształcona, oczy zaczynają się otwierać i młode krety wychodzą na pierwsze krótkie spacery. Po 5 tygodniach opuszczają na zawsze rodzinne gniazdo, a po upływie 1 roku przystępują do rozrodu. Krety są samotnikami. Łączą się w pary jedynie na czas godów. Częstym zjawiskiem w tym okresie są walki samców, kończące się śmiercią jednego z nich. Przypadkowe spotkania kretów poza okresem godowym, także kończą się zaciekłą walką. Kret może żyć ok. 5 lat, ale zdarza się to bardzo rzadko, najczęściej żyją 1-2 lata. Wiek ustala się na podstawie stopnia zużycia uzębienia.
O obecności kreta na danym terenie świadczą kopce ziemne, zwane kretowiskami lub kretowinami. Na obszarach wilgotnych i z wysokim poziomem wód gruntowych oraz wiosną po roztopach spotyka się duże kopce, o średnicy dochodzącej nawet do 200 cm i osiągające wysokość 90 cm. Są to tzw. budowle bagienne. W ich wnętrzu ulokowane są gniazda, w których krety pozostają do opadnięcia poziomu wód.
W systemie podziemnych korytarzy kreta wyróżnia się: gniazdo, spiżarnię oraz korytarze mieszkalne, żerowiskowe i biegowe.
Komora gniazdowa ma postać owalnej niszy o średnicy 15-20 cm. Legowisko zbudowane jest z materiału dostępnego w danym środowisku, choć skład materiału gniazdowego zależy też od indywidualnych preferencji poszczególnych osobników. Najczęściej krety budują swe gniazda z trawy i liści, chociaż korzystają też z odpadów ludzkiej cywilizacji, tj.: papier, folia, wata, szmaty. Sporadycznie znajdowano w legowiskach kreta sierść innych zwierząt oraz pióra i trzcinę.
Od komory gniazdowej biegną w różnych kierunkach łączące się i krzyżujące korytarze, których łączna długość może przekraczać nawet 100 m. Korytarze mają średnicę ok. 4-5 cm i przebiegają na głębokości 10-40 cm latem i ponad 60 cm zimą. Dla wymiany powietrza, część z nich pozostaje latem otwarta.
Korytarze mieszkalne leżą głębiej pod ziemią, a ich ścianki są gładkie i mocno ubite. Korytarze żerowiskowe znajdują się zwykle tuż pod powierzchnią i mają ścianki porowate, a do ich wnętrza zwisają korzenie roślin. Są one rodzajem pułapek, w które wpada fauna glebowa stanowiąca pożywienie kreta. Korytarze biegowe wykorzystywane są przez kreta do przejścia z jednego gniazda do drugiego.
W ciągu doby największą aktywność kret wykazuje rano i wieczorem, Przeciętnie kret poluje i kopie korytarze przez ok. 4,5 godziny a następnie odpoczywa przez ok. 3,5 godziny. Kret śpi w gnieździe, zwinięty w kłębek, a głowę i kończyny przednie podwija pod brzuch. Jednak kiedy pracuje w znacznej odległości od gniazda, odpoczywa w korytarzu, w którym akurat się znajduje. Krety podczas snu głośno chrapią, a ich sen jest na tyle głęboki, że udaje się niekiedy odnaleźć gniazdo ze śpiącym w środku gospodarzem i unieść je do góry, nie powodując przebudzenia się kreta.
Jednym z najważniejszych czynników warunkujących występowanie kreta w danym środowisku jest obecność i dostępność pokarmu. Zapotrzebowania pokarmowe u tego gatunku są bardzo duże. Prawdopodobnie związane jest to z wyższym niż u innych ssaków poziomem podstawowej przemiany materii. Nie bez znaczenia są tu małe wymiary ciała, niska wartość kaloryczna pokarmu oraz ogromna ruchliwość niezbędna dla jego uzyskania. Co 3-4 godziny, bez względu na porę roku i doby, kret obiega całą swoją norę w poszukiwaniu zdobyczy.
Zapasy pokarmowe kret gromadzi zwykle w sąsiedztwie gniazd zimowych. Dominują w nich dżdżownice, których liczba w jednej spiżarni może osiągać 400-1300. Dżdżownice nie są przez kreta zabijane, a jedynie nagryzane w przedniej części ciała lub całkowicie pozbawiane segmentów głowowych. Ten rodzaj uszkodzeń powoduje zniszczenie węzłów nerwowych, co pociąga za sobą paraliż odcinka głowowego i w rezultacie unieruchamia dżdżownicę w magazynie. Zapobiega to ucieczce ze spiżarni, jednak nie pozbawia życia. Po ok. 2 miesiącach od nagryzienia okaleczone segmenty dżdżownic się regenerują, co oznacza powrót do całkowitej aktywności ruchowej. Dlatego dżdżownice, które nie zostały przez kreta zjedzone, mogą opuścić spiżarnię.
Kret zaspokaja pragnienie zlizując krople rosy lub deszczu z roślin, albo po prostu pijąc wodę z kałuży lub ze zbiornika wodnego. Zimą zjada śnieg. W komorach gniazdowych spotyka się często prostopadły do powierzchni gniazda, biegnący w dół tunel, służący do odprowadzania wody w czasie ulewnych deszczów i pełniący rolę studni, o ile sięga lustra wody gruntowej.
W Polsce na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220 z 2004 r., poz. 2237; Załącznik nr 2) kret objęty jest ochroną częściową „z wyjątkiem występującego na terenie ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek, lotnisk, ziemnych konstrukcji hydrotechnicznych oraz obiektów sportowych”.
Kret ma wielu wrogów naturalnych, jednak ciągle największym zagrożeniem pozostaje dla niego człowiek. Bezpośrednie tępienie tego gatunku to tylko jeden aspekt problemu. Prowadzenie intensywnej gospodarki rolnej, znaczna mechanizacja i chemizacja rolnictwa, a więc stosowanie herbicydów i insektycydów oraz nawozów sztucznych nie jest także obojętna dla życia tego mieszkańca wielu agrocenoz. Również postępujące zanieczyszczenie środowiska naturalnego ma istotny wpływ na rozwój populacji kreta na terenie Polski i całej Europy.
Fot. Beeki
