Strzelba błotna
Dzikie zwierzęta w Polsce Zwierzęta

Strzebla błotna

Jacek Wolnicki i Jan Kusznierz (wpis archiwalny z 2007r.)

Strzebla błotna, albo przekopowa, jest jedną z najrzadszych, najmniej licznych i najbardziej tajemniczych krajowych ryb karpiowatych. Pod swoją obecną nazwą naukową – Eupallasella perenurus (Pallas, 1814) – występuje dopiero od kilku lat, gdyż przez wiele dziesięcioleci systematycy zaliczali ją do rodzaju Phoxinus; tego samego, którego przedstawicielem jest inny nasz gatunek, strzebla potokowa P. phoxinus. W Polsce, równo 20 lat temu, strzeblę błotną objęto ochroną gatunkową, a później umieszczono w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunek krytycznie zagrożony.

Zasięg występowania strzebli błotnej na świecie jest bardzo rozległy, gdyż obejmuje znaczną część Eurazji – od Polski na zachodzie, przez całą Syberię aż do Sachalinu, wyspy Hokkaido oraz Półwyspu Koreańskiego na Dalekim Wschodzie. W naszym kraju dość liczne stanowiska strzebli znajdują na Pojezierzu Kaszubskim i Polesiu Lubelskim, na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, a ponadto na Nizinie Mazowieckiej, skąd dzisiaj znamy dwa.

Występowanie strzebli błotnej określa się mianem wyspowego, bowiem ryba ta tworzy małe, bardzo często całkowicie odizolowane od innych populacje, których liczebność w skrajnych wypadkach nie przekracza ledwie kilkuset osobników.

 W Polsce siedliskiem tego gatunku są niewielkie, płytkie, zazwyczaj silnie zarośnięte zbiorniki wodne, raczej dystroficzne niż eutroficzne; na ogół pochodzenia naturalnego, jak śródleśne (fot. 1) i śródpolne (fot. 2) jeziorka o powierzchni lustra wody do około 1 hektara albo znacznie od nich mniejsze zbiorniki bagienne i torfowiskowe. Nierzadko ryba ta zamieszkuje zbiorniki powstałe wskutek dawnej działalności człowieka: torfianki i glinianki
Strzebla błotna jest rybą krótkowieczną, gdyż prawdopodobnie dożywa tylko sześciu lat, a do tego niepozorną i małą. Małe są zwłaszcza samce, które z reguły znacznie ustępują pod względem wielkości samicom w tym samym wieku (fot. 5). Masa ciała dorosłych osobników z krajowych populacji na ogół nie przekracza 5-7 g, przy długości całkowitej 6-7 cm. W bardzo żyznych, zapewniających obfitość pokarmu eutroficznych zbiornikach można jednak natrafić na samice osiągające nawet 15 g.

Strzebla błotna jest rybą płochliwą i ostrożną; prowadzi skryty tryb życia, rzadko pojawiając się na powierzchni wody, wskutek czego w terenie dość trudno ją dostrzec. Najłatwiej zauważyć ją w okresie tarła, kiedy samice i samce w mniejszym niż zwykle stopniu zwracają uwagę na otoczenie. Strzebla odbywa tarło w grupach po kilkanaście osobników. Dzieje się to w okresie od końca kwietnia do końca czerwca. Do tarła przystępują osobniki co najmniej dwuletnie; wyjątkiem są nieliczne, szybko dojrzewające, lecz wówczas bardzo skromne pod względem wielkości (1-2 g) jednoroczne samce. Strzebla jest rybą fitofilną, a więc ikrę składa na roślinach wodnych, zapewne w 2-3 porcjach. U dużej (7-8 g) samicy pojedyncza porcja ikry waży zazwyczaj nie więcej niż 1 g, co odpowiada liczbie około 1 tysiąca ziaren.

Ikra jest drobna i niezwykle kleista; łatwo przykleja się nawet do tworzyw sztucznych. Po napęcznieniu jej średnica nie przekracza 1,4 mm. W temperaturze 22°C proces wykluwania zaczyna się mniej więcej 75 godzin po zapłodnieniu i trwa przez kilka godzin. Świeżo wyklute larwy mierzą tylko 4-4,5 mm długości, lecz w dobrych warunkach termicznych szybko rozwijają się i rosną, jednocześnie zużywając zawartość woreczka żółtkowego. Po sześciu dniach od wyklucia mają już długość 6-6,5 mm, a przy tym dobrze rozwinięty aparat szczękowy i całkowicie napełnioną tylną komorę pęcherza pławnego. Pozwala im to swobodnie pływać w pozycji horyzontalnej i od tej pory samodzielnie zdobywać pokarm.
W naszym kraju strzebla błotna nigdy nie miała znaczenia gospodarczego i z tego zapewne powodu nie interesowała prawie nikogo, z wyjątkiem nielicznych badaczy. W efekcie do niedawna pozostawały nieznane najbardziej podstawowe cechy biologii tego gatunku, a szczegółowej lokalizacji ani ścisłej liczby polskich stanowisk tej ryby nie poznaliśmy do dzisiaj. Według optymistycznych szacunków może ich być około 25.
Z wieloletnich obserwacji wiemy, że liczba krajowych stanowisk strzebli nie jest niezmienna. Wiele spośród nich już nie istnieje – z powodów naturalnych, jak zarastanie i lądowacenie albo wskutek działalności człowieka, szczególnie w wyniku osuszania czy zasypywania terenów. Czasem giną same ryby, na przykład po wprowadzeniu do zamieszkiwanego przez nie zbiornika gatunków drapieżnych. Z sytuacją odwrotną, gdy strzebla pojawia się w akwenach, gdzie wcześniej nie występowała, spotykamy się nieporównanie rzadziej.
Warunkiem przetrwania strzebli błotnej w Polsce są działania ochronne, zarówno bierne, polegające na ochronie konkretnych siedlisk, jak i czynne, obejmujące różnorodne przedsięwzięcia związane z manipulacjami samymi rybami.

F: Autorstwa opencage – http://opencage.info/pics/large_14508.asp, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14520134

Ilona to autorka i ekolog, absolwentka studiów z dziedziny ochrony środowiska. Jako wegetarianka z pasją do roślin, w szczególności do swojej kolekcji monster, i kundelkiem Waflem u boku, Ilona pisze inspirujące i naukowo poparte artykuły. Jej teksty oferują praktyczne rady i spostrzeżenia na temat zrównoważonego życia i wpływu na środowisko. 🌱🐾