Zanieczyszczenie przyrody
Ochrona przyrody

Przede wszystkim nie szkodzić

Członkowie Państwowej Rady Ochrony Przyrody, dostrzegając nieskuteczność swoich działań, postanowili skorzystać ze wzoru, jakim była Szwajcarska Liga Ochrony Przyrody. Działała ona od 1909 roku i gromadziła fundusze na wykupywanie cennych dla przyrody obiektów i terenów prywatnych. Pomysł, aby część obowiązków przejęła społeczna organizacja obywatelska, dziś często nazywana pozarządową, wyłonił się z potrzeby pozyskiwania nie tylko większej liczby aktywistów. A więc ani w bogatej Szwajcarii, ani tym bardziej w międzywojennej Polsce, nie można było liczyć na wspomaganie ochrony przyrody z kasy państwowej.

Państwowa ROP dopiero w październiku 1927 r. omówiła wstępnie projekt nowej organizacji, a 9 stycznia 1927 r. zdecydowała o utworzeniu Ligi Ochrony Przyrody. W pierwszym roku Lidze przewodził Józef Morozewicz, geolog i mineralog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, potem organizator Akademii Górniczej w Krakowie i Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prowadził badania w głębi Rosji, na Uralu, ale największy dorobek osiągnął w Tatrach (był autorem m.in. pierwszej wystawy geologicznej w Muzeum Tatrzańskim), Pieninach i Górach Świętokrzyskich. Pierwsi w 1927 r. zgłosili chęć wstąpienia do LOP nauczyciele z budowanej dopiero portowej Gdyni oraz pobliskich wsi – Swarzewa i Krokowej, a jako członkowie zbiorowi Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika oraz Związek Zawodowy Leśników.

Pierwszym znaczącym i głośnym sukcesem LOP było przejęcie w kwietniu 1928 r. na wniosek prezesa Morozewicza zagrożonej zniszczeniem Groty Kryształowej i dwóch sąsiednich komór z unikatowymi kryształami w kopalni soli w Wieliczce. Tak powstały: pierwszy, i zarazem jeden z nielicznych na świecie, podziemny rezerwat geologiczny, trasa turystyczna oraz muzeum górnictwa solnego w tysiącletniej kopalni. Zgodę wydał Eugeniusz Kwiatkowski, wówczas Minister Przemysłu i Handlu, inicjator wielu dużych inwestycji i programów rozwoju polskiego przemysłu, m.in. budowy portu w Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Niestety, Liga zdołała zebrać niewiele pieniędzy i wykupiła jeszcze tylko trzy rezerwaty stepowe na kresach. Fundusze te zbierano sprzedając każdemu członkowi po 30 gr. znaczki „z żubrem” zaprojektowane przez Jerzego Hryniewieckiego, syna prezesa Bolesława Hryniewieckiego. Formalnie LOP powstała w Warszawie 9 stycznia 1928 r. zjazd założycielski odbył się w Audytorium Botanicznym dawnej Szkoły Głównej na terenie Uniwersytetu Warszawskiego. W Komitecie Organizacyjnym byli Aleksander Janowski – nauczyciel, autor literatury dla młodzieży, podręcznika „Wycieczki po kraju”, prezes Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Bolesław Hryniewiecki – botanik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, January Kołodziejczyk – botanik, nauczyciel gimnazjalny, autor przewodnika przyrodniczego po okolicach Warszawy, monografii Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego, krajoznawca, profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Funkcję prezesa objął Józef Morozewicz, sekretarza Stanisław Małkowski, obydwaj z Państwowego Instytutu Geologicznego. Statut LOP 29 marca 1928 r. zatwierdził Komisarz Rządu na m.st. Warszawę. Najważniejsze informacje o planach działania Ligi publikowano na gościnnych łamach „Ziemi” – czasopisma będącego organem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Wydano broszury informacyjne Morozewicza „Liga Ochrony Przyrody” i Janowskiego „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. Ten tytuł do dziś zachowuje czasopismo wydawane przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Początkowe próby tworzenia oddziałów w Krakowie, Poznaniu, Lwowie i Wilnie nie powiodły się.

Oddział w Warszawie powstał w lipcu 1928 r. Członkami zbiorowymi Ligi na początku było ok. 30 stowarzyszeń naukowych, krajoznawczych, technicznych, myśliwskich i ogrodniczych, stowarzyszenia nauczycieli, młodzieży akademickiej, kilkadziesiąt szkół i seminariów nauczycielskich. Na podstawie sprzedanych znaczków „z żubrem” ustalono, że Liga miała ok. 6 tys. członków. Pierwszy zjazd Ligi odbył się 2 i 3 lutego 1929 r. Uzgadniano m.in. projekt ustawy o ochronie przyrody, a w kuluarach pokazano pokonkursową wystawę 63 plakatów propagujących Ligę i ochronę przyrody. Nowym przewodniczącym został B. Hryniewiecki, a wiceprezesem Julian Ejsmond – autor m.in. literatury myśliwskiej. W tym samym roku – w 10lecie odzyskania niepodległości LOP urządziła wystawę poświęconą ochronie przyrody na pierwszej Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, kontynuowanej obecnie jako Targi Poznańskie.

Również w 1929 r. w Krakowie obchodzono po raz pierwszy Tydzień Ochrony Przyrody. W 1931 r. ustalono zasady przynależności do Ligi młodzieży szkolnej, tworzącej pod opieką nauczycieli Młodzieżowe Koła Przyjaciół LOP. Członkowie polskiej LOP mają znaczny udział w tworzeniu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, a zwłaszcza rzadkich zwierząt, np. żubra, kozicy, niedźwiedzia, rysia, orła, wielu gatunków ptaków przelotnych, zahamowanie handlu ozdobnymi piórami ptaków, oraz zanieczyszczania wód morskich produktami ropopochodnymi. Już w 1923 r. nasi przedstawiciele – Jerzy Smoleński i Jan Sztolcman, który zaproponował powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ochrony Żubra (powstało w 1925 r.), byli wśród delegatów z 20 państw.

W pierwszym roku działania LOP przystąpiła do Międzynarodowej Ligi Ochrony Żubra. Dopiero po II wojnie światowej w połowie 1947 r., aby zapobiegać niszczeniu pierwotnej przyrody „przez nieświadomość, głupotę, egoizm lub chęć zysków” zgromadzenie delegatów 22 państw zdecydowało o utworzeniu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). W jej podjęciu brali udział Wł. Szafer, w imieniu Ministerstwa Oświaty i Ligi Ochrony Przyrody, B. Hryniewiecki i W. Goetel z Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Jan Chmielewski – prezes Urzędu Planowania Przestrzennego, Gerard Ciołek specjalista ochrony krajobrazu z Ministerstwa Kultury i Sztuki. W tym spotkaniu nasi przedstawiciele mieli wpływ na treść statutu MUOP (IUCN) oraz ustalenie profilu jej działania nie tylko w celu ochrony zachowawczej i biernej, ale przywracania równowagi miedzy naturą a człowiekiem.

Na przełomie września i października 1948 r. w Fontainebleau pod Paryżem pod egidą ONZ i UNESCO doszło do wielkiego zgromadzenia delegacji kilkudziesięciu państw i organizacji ochrony przyrody. Z Polski brali udział zoolog Kazimierz Sembrat z Ministerstwa Oświaty, W. Goetel z Ministerstwa Komunikacji, Stefan Jarosz z Ministerstwa Leśnictwa i Wacław Brzeziński jako delegat Rady Ministrów. Akt powołania MUOP (IUCN) podpisał K. Sembrat, a w imieniu polskich organizacji naukowych i społecznych W. Brzeziński. Warto przy tej okazji wspomnieć, że VII Kongres MUOP odbył się w 1960 r. w Warszawie, Zakopanem i Krakowie. Jego uczestnicy zwiedzali parki narodowe: Białowieski, Tatrzański, Pieniński, Ojcowski, Słowiński i wiele rezerwatów. Wyrazili też specjalne podziękowanie polskim przyrodnikom za utworzenie parku narodowego w Pieninach. Jednym z ciekawych epizodów w historii LOP są kursy dla przewodników przyrodniczych po parkach narodowych (których jeszcze nie było!).

Uczestniczyli w nich w latach 1933, 1934, 1935 studenci, którym ustawa o szkolnictwie wyższym zabraniała być członkami m.in. Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Pierwszymi uczestnikami kursów i przewodnikami byli członkowie Oddziału Akademickiego PTT w Krakowie, a w 1937 i 1938 r. odbyły się wiosną i latem kursy dla przewodników – instruktorów ochrony przyrody w Tatrach i Pieninach. Latem prowadzili wycieczki przyrodnicze młodzieży z kolonii i obozów harcerskich w Beskidach, Pieninach i na Podhalu. Ostatni przed wojną, w styczniu 1939 r. X Zjazd LOP uchwalił rezolucje o ochronie Tatr, Pienin, a zwłaszcza przełomu Dunajca, oraz jezior narockich na kresach i wigierskich.

Fot. SD-Pictures

Ilona to autorka i ekolog, absolwentka studiów z dziedziny ochrony środowiska. Jako wegetarianka z pasją do roślin, w szczególności do swojej kolekcji monster, i kundelkiem Waflem u boku, Ilona pisze inspirujące i naukowo poparte artykuły. Jej teksty oferują praktyczne rady i spostrzeżenia na temat zrównoważonego życia i wpływu na środowisko. 🌱🐾