Miasto jest ekosystemem, tak twierdzi większość ekologów. Oznacza to, że zgodnie z definicją ekosystemu miasto jest układem ekologicznym składającym się z zespołu różnych gatunków organizmów współwystępujących ze sobą na  powierzchni wyznaczonej granicą miasta oraz ze znajdujących się na tej powierzchni nieożywionych elementów. Żywe organizmy zwane biocenozą i ich nieożywione środowisko zwane biotopem wzajemnie na siebie oddziaływują. Każdy nieożywiony składnik środowiska, np.: woda, temperatura, światło, ukształtowanie terenu m.in. przez autostrady, mosty i 

domy ma wpływ na rozmieszczenie i warunki życia gatunków występujących na terenie miasta. Każdy organizm roślinny lub zwierzęcy może wpływać na życie innego organizmu, a także może wpływać na cechy środowiska nieożywionego. W mieście, jak w każdym ekosystemie wodnym i lądowym, naturalnym i sztucznym odbywa się krążenie materii i przepływ energii dzięki zależnościom pokarmowym istniejącym między gatunkami. Dlatego też określenie funkcjonalnej granicy ekosystemu miejskiego jest trudne, zwłaszcza że część elementów ożywionych i nieożywionych tworzy strefę przejściową między miastem i sąsiadującymi z nim ekosystemami.

Z tego krótkiego opisu wynika, że podstawowa struktura i sposób funkcjonowania miasta jako ekosystemu są podobne do innych ekosystemów. Na czym więc polega różnica? 
Podstawowa różnica wynika z tego, że miasto jako ekosystem jest podporządkowane jednemu gatunkowi – człowiekowi. Człowiek jest najbardziej licznym gatunkiem w mieście i zagospodarowuje pierwotnie naturalne środowisko wyłącznie dla swoich potrzeb. 

Przykładem tego są betonowe place, mosty, płoty, betonowe budynki mieszkalne, przemysłowe i usługowe. Zarówno beton, jak i asfalt, a także plastyk, azbest, szkło, metal – czyli wyroby ludzkiej produkcji, są dominującymi elementami środowiska nieożywionego w mieście, niespotykanymi w takiej ilości w innych ekosystemach. Sposób rozmieszczenia wyżej wymienionych składników środowiska miejskiego powoduje dzielenie naturalnych jego części na drobne powierzchnie, zbyt małe dla życia wielu populacji.

Systemy dróg, płotów, domów o ciągłej zabudowie i linii wysokiego napięcia tworzą bariery przestrzenne ograniczające przemieszczanie się zwierząt. Średnia temperatura powietrza w mieście jest wyższa o kilka stopni od temperatury powietrza poza miastem, mniejsza jest natomiast wilgotność powietrza w mieście w porównaniu z ekosystemami położonymi poza miastem. Natężenie światła w nocy, często kolorowe, pulsujące oraz wysokie natężenie hałasu i spalin samochodowych typowe dla miast jest obce organizmom żyjącym poza miastem. 

Czy oznacza to, że warunki miejskie wykluczają życie organizmów? Nie, oczywiście, że nie.

Liczba gatunków roślin, zwierząt, grzybów, bakterii i wirusów jest tak duża w każdej strefie klimatycznej, że zawsze część z nich będzie zdolna przeżyć w warunkach miejskich. Duża liczba populacji miejskich to gatunki synantropijne, tzn. przystosowane do życia w środowisku zmienionym przez człowieka. Część z nich, np.: gołębie, wróble, szczury, myszy domowe, prusaki, kuny domowe, muchy, psy, koty i wiele innych gatunków, od dawna przywiązana jest do środowiska życia człowieka.

W mieście jest wiele gatunków roślin, zwierząt, grzybów, bakterii i wirusów, które dobrze się tu czują. Są to jednak zazwyczaj inne gatunki niż te, które żyją w ekosystemach naturalnych i w wielu ekosystemach sztucznych.W efekcie przyroda w mieście, na którą składają się wyżej wymienione elementy ożywione i nieożywione, jest różnorodna i bogata. Obserwacje i badanie miejskiej przyrody może być zatem równie interesujące i cenne, jak badanie przyrody lasu, rzeki czy jeziora. Badania kompleksowe, tj. uwzględniające różne czynniki wpływające na skład gatunkowy zespołu roślin lub zwierząt, a także badania porównawcze prowadzone równolegle w ekosystemach naturalnych umożliwią udzielanie odpowiedzi na pytania dotyczące przyczyn różnic między miastem a innymi ekosystemami. Badania przyrody miejskiej pozwolą też młodym przyrodnikom wyciągnąć wnioski ze stanu obecnego i zaowocują w przyszłości, gdy będą oni mieli wpływ na  projektowanie miast zgodnych z zasadą ekorozwoju. 
Przykłady niektórych kompleksów ożywionej przyrody w mieście:

• park – tworzony jest w celach rekreacyjnych i estetycznych. Im bardziej jest zagospodarowany i pielęgnowany przez człowieka, tym mniej jest w nim gatunków organizmów, które można spotkać w ekosystemach naturalnych. Dominującymi gatunkami roślin w parku są zazwyczaj ozdobne drzewa, krzewy i rośliny zielne. Wśród nich żyją liczne gatunki ptaków, drobnych ssaków, płazów, gadów i bezkręgowców. Liczba zwierząt w parku zależy od jego powierzchni, położenia względem innych terenów zielonych, od natężenia hałasu i spalin.
• trawnik – tworzony jest w celach ozdobnych, często więc oprócz trawy sadzone są na nim krzewy i jednoroczne rośliny kwitnące. Regularne koszenie trawy, zabiegi pielęgnacyjne przy krzewach i roślinach kwitnących powoduje wysuszanie gleby i wypłaszanie drobnych zwierząt kręgowych i bezkręgowców. Trawnik położony wzdłuż głównej ulicy ze względu na duże natężenie hałasu i duże stężenie spalin samochodowych jest zazwyczaj bardziej ubogi pod względem fauny niż trawnik wewnątrzosiedlowy położony na skraju miasta. 
• ogródek – tworzony jest na ogół w miejscach o rzadkiej zabudowie i służy zarówno do celów rekreacyjnych, jak i do produkcji warzyw i owoców dla potrzeb domowych. W zależności od wielkości ogródka, sposobu jego zagospodarowania i typu terenów otaczających go, może być miejscem życia wielu gatunków ptaków, drobnych ssaków, płazów i bezkręgowców.
• Ogród Botaniczny – tworzony jest do celów naukowych, dydaktycznych i rekreacyjnych. Ze względów dydaktycznych zawiera zazwyczaj różnorodne gatunki roślin ułożone w przestrzeni w układzie systematycznym lub siedliskowym. Stwarza to na ogół bardzo dobre warunki do rozwoju różnorodnej fauny. 
• Ogród Zoologiczny – tworzony jest m.in. do celów naukowych, dydaktycznych i rekreacyjnych. Oprócz wielu gatunków zwierząt pochodzących z różnych części świata skupia on na swoim terenie także wiele gatunków naszej fauny i flory. 
• staw – jest sztucznym zbiornikiem wodnym tworzonym na terenie parku w celach ozdobnych lub tworzonym na peryferiach miasta w celach użytkowych (hodowle ryb). Zarówno parowanie wody powodujące wzrost wilgotności powietrza, jak i podsiąkanie wody do gleby, korzystnie wpływa na rozwój roślinności wokół stawu. Bujna roślinność i wilgotność przyciąga ptaki, drobne ssaki, płazy i gady, a także różnorodne gatunki bezkręgowców. Staw, niezależnie od celu, dla którego był tworzony, jest środowiskiem życia dla wielu gatunków organizmów wodnych, głównie glonów i wyższych roślin wodnych, pierwotniaków, bezkręgowców i kręgowców wodnych. Staw jest odrębnym ekosystemem. 
• rzeka – jest naturalnym ciekiem wodnym i podobnie jak staw ? odrębnym ekosystemem. Wzdłuż rzeki rozwija się zazwyczaj bujna roślinność, która przyciąga różnorodne gatunki kręgowców i bezkręgowców lądowych. W rzece, jeżeli woda nie jest zbyt zanieczyszczona, można znale?ć bogaty zespół gatunków wodnej fauny i flory. 
• stary cmentarz – jest dogodnym miejscem wzrostu i rozwoju samowysiewających się roślin – drzew, krzewów, roślin zielnych, a także miejscem stałego zamieszkania wielu gatunków kręgowców i bezkręgowców. Ze względu na ciszę i ograniczone zabiegi pielęgnacyjne, na starym cmentarzu spotkać można więcej gatunków kręgowców, niż w parku i w ogrodzie, w tym m.in. kuny leśne, łasice, tchórze, nietoperze, sowy.
• teren sportowy, rekreacyjny – w zależności od miejsca położenia, sposobu zagospodarowania, intensywności zabiegów pielęgnacyjnych i penetracji terenu przez ludzi, liczba gatunków roślin i zwierząt może być różna. 
• strychy, piwnice, śmietniska – w tych miejscach spotyka się zazwyczaj gatunki synantropijne, m.in. szczury, myszy domowe, muchy, pająki i koty.

* * * Każdy sezon na badanie przyrody w mieście jest dobry. W lecie jest więcej możliwości, więcej gatunków, które można bezpośrednio obserwować gołym okiem, bądź przy użyciu szkła powiększającego lub lornetki. W zimie jest możliwość oznaczania tropów i śladów zwierzęcych. Wiosną, gdy przyroda budzi się ze snu zimowego, łatwo obserwować kolejność kiełkowania i kwitnienia roślin w zależności od temperatury, oświetlenia, typu gleby i innych czynników abiotycznych. Wraz ze wzrostem liczby gatunków roślin można obserwować stopniowy wzrost liczby gatunków i wzrost aktywności zwierząt. Jesień jest ostatnim etapem w cyklu zmian fizjologii roślin i okresem przygotowywania się zwierząt do zimy, np.: odloty ptaków, magazynowanie pokarmu przez wiewiórki, migracje myszy z trawników, parków i ogrodów do piwnic, na strychy i do mieszkań, itp.
Przyrodę można badać we własnym mieszkaniu, np.: wpływ temperatury na aktywność much; tempo rozwoju pleśni w zależności od typu podłoża, wilgotności i temperatury powietrza; tempo wzrostu rośliny doniczkowej latem i zimą, a więc zależnie od temperatury, oświetlenia, zwłaszcza od proporcji długości dnia do nocy. Pomysłów na obserwacje i badanie przyrody w mieście jest wiele. 

(Wpis archiwalny z 2001r.)

F: pepperminting / pixabay