Wigierski Park Narodowy - rzeka
Parki narodowe

Wigierski Park Narodowy

Wigierski Park Narodowy położony jest w północnej części województwa podlaskiego. Powierzchnia Parku wynosi 15 123 ha. Utworzony został w 1988 r. na terenie istniejącego od 1976 r. parku krajobrazowego. Obejmuje ochroną jedno z najgłębszych i największych polskich jezior – Wigry oraz kilkanaście mniejszych. Powstał, by prócz jezior i torfowisk chronić morenowe wzgórza, ozy, kemy i sandry porośnięte zwartymi lasami. Jedną z osobliwości Parku jest przebiegająca przez jego teren granica zasięgu lodowca sprzed ponad 10 000 lat.

Epoka lodowcowa

Wigierski Park Narodowy charakteryzuje się polodowcową, młodoglacjalną rzeźbą terenu powstałą przede wszystkim w czasie zlodowacenia bałtyckiego. Lodowiec przybyły ze Skandynawii pokrył wówczas swym zasięgiem cały obszar obecnego parku. W czasie krótkiego ocieplania klimatu (interglacjał) cofał się nieznacznie; przy ochładzaniu – przesuwał trochę na południe. Przyniósł ze sobą różnorodny materiał skalny, najczęściej drobno pokruszony, zebrany w górach Skandynawii i po drodze na południe. Po stopieniu się pozostawił po sobie ogromne ilości żwirów, rożnoziarnistych piasków, glin, iłów itp. Pod jego powierzchnią wyżłobione zostały podłużne zagłębienia, tzw. rynny, o stromych zboczach i nierównym dnie. To one właśnie, po wycofaniu się lodu i wypełnieniu wodą dały początek jeziorom rynnowym. W spodzie lodowca gromadziły się miejscami gliny zwałowe zawierające skandynawskie głazy i bloki skalne. Utworzyły one tzw. moreny denne. Przed czołem lodowca, z materiału wleczonego w jego spodzie i transportowanego na powierzchni, powstały moreny czołowe. Zwykle na zewnątrz łańcucha moren rozciągają się płaskie, piaszczyste pola sandrowe. Sandry zostały usypane na przedpolu lądolodu (tuż poza jego zasięgiem) przez wielkie strumienie wody wypływające spod lodu. Ostatni postój lodowca, a następnie jego rozpad na bloki i topnienie, miały miejsce ok. 14 tys. lat temu. Wyraźne ocieplenie klimatu nastąpiło ok. 12 tys. lat temu i wtedy tez nastąpił koniec epoki lodowcowej.

Geomorfologia

Krajobraz Parku jest zróżnicowany. W części północnej, która geograficznie należy do Pojezierza Wschodniosuwalskiego, występuje krajobraz morenowo-jeziorny, o bogatej, dobrze zachowanej, młodej rzeźbie terenu. Widoczne są tu strome wzgórza moreny czołowej, pofalowane tereny moreny dennej, liczne kręte ozy i kemy. Ozy podobnie jak moreny powstały z materiału polodowcowego – zbudowane są z wymieszanych piasków i żwirów. Mają kształt płaskich, niskich wałów, ciągnących się na dość dużej przestrzeni. Kręty ich bieg przypomina bieg rzeki. Powstały w zamkniętych kanałach podlodowcowych, gdzie woda poddana była ciśnieniu hydrostatycznemu. Podobny wygląd i zbliżone pochodzenie mają kemy. Od ozów różnią się tym, że powstawały jako wypełnienia w otwartych szczelinach lądolodu w czasie jego postoju i zbudowane są z warstwowanych piasków i żwirów tworzących pagórki lub wały. Gdy lodowiec stopniał, materiał osuwał się na podłoże zaburzając swe warstwowanie.

Północna część parku znajdowała się we wnętrzu łańcucha moren, pod cielskiem lodowca. Lodowiec zatrzymał się na dłużej wzdłuż linii Płociczno – Bryzgiel. Na południe od tej linii, oddzielającej jednocześnie część północną parku od południowej, krajobraz ma charakter głównie sandrowy. Teren jest tu mniej urozmaicony, przeważnie równinny, dużo mniej jest też jezior. Ta część parku znajdowała się poza łukiem moren i nie była w tym czasie przykryta lodem.

Wody

Do najcenniejszych obiektów Parku należą wody, które stanowią 19 proc. jego powierzchni. Największy obszar zajmują jeziora. Jest ich aż 42. Obok dużych, takich jak Wigry, Pierty i Białe Wigierskie występują też niewielkie, powstałe głównie w procesie zarastania większych jezior: np. Okrągłe, Muliczne czy Długie. Kolejny typ występujących tu jezior, wigierska osobliwość, to tzw. suchary (nazwa regionalna), czyli jeziora humotroficzne. Są one końcowym etapem starzenia się jezior bezodpływowych, najczęściej otoczone są lasem. Woda w sucharach zawiera dużo związków humusowych i jest kwaśna. Nagrzewa się warstwowo: różnice jej temperatury mogą wynosić aż 40C na 1 m. głębokości. Do grupy tych jezior należy 17 zbiorników. Jednym z przykładów tego rodzaju jest Jez. Suchar Wielki.

Najciekawszym, i największym zbiornikiem parku jest jezioro Wigry przypominające swym kształtem literę S. Położone jest ono na wys. 132 m n. p. m., ma 17 km długości i 73 m głębokości. Charakteryzuje się dobrze rozwiniętą linią brzegową, licznymi zatokami, głębinami, przybrzeżnymi obszarami płycizn i malowniczymi wyspami. Wysp jest 18, a ich łączna powierzchnia sięga blisko 70 ha. Ta ogromna różnorodność jeziora związana jest z jego lodowcową historią.
Głównymi rzekami parku są Czarna Hańcza (park położony jest w środkowej części jej dorzecza), Witrołuża i Kamionka.

Klimat

Pod względem klimatycznym obszar Parku znajduje się w granicach najchłodniejszego obszaru niżowej Polski. Średnia roczna temperatura wynosi tu +6°C. Najchłodniejszym miesiącem jest luty o średniej temperaturze -5,7°C, najcieplejszym lipiec +17,3°C. Ostry, kontynentalny klimat panujący w tej części Polski jest wynikiem oddziaływania zimnych mas powietrza arktycznego i polarno-kontynentalnego. Zima najczęściej trwa tu od połowy listopada do połowy kwietnia, a pokrywa śniegowa zalegać może nawet przez ok. 130 dni. Wiosna panuje przez około dwa miesiące, podczas których średnie temperatury wahają się od 5 do ok. 16°C. Latem średnia temperatura rośnie do 18°C. Od północy i północnego zachodu Park otoczony jest przez pofalowane wzniesienia Wzgórz Szewskich. Tworzą one osłonę od wiatrów i niesionych z nimi nadmiernych opadów – średni opad w ciągu roku wynosi tu blisko 600 mm.

Flora

Pod względem geobotanicznym Wigierski Park Narodowy położony jest w Krainie Augustowsko-Suwalskiej, w okręgu suwalskim, co znajduje swoje odbicie w szacie roślinnej. Lasy pokrywające tę krainę są zróżnicowane pod względem składu gatunkowego drzewostanów, typów siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie posiadają jednak drzew ciepłolubnych. Brak tu naturalnych stanowisk dębu bezszypułkowego, jawora, lipy szerokolistnej, buka, jodły i modrzewia. Charakteryzują się natomiast stałą obecnością świerka we wszystkich siedliskach oraz występowaniem wielu gatunków roślin o północnym typie rozmieszczenia (np. zimoziół północny i bażyna czarna).

Na terenie Parku do tej pory wyróżniono i opisano 112 zbiorowisk roślinnych. Pod względem zajmowanych powierzchni dominują wśród nich zbiorowiska leśne. Największą powierzchnię zajmują lasy rosnące tam, gdzie wilgotność jest umiarkowana. W terminologii leśnej nazywane są one lasami i borami świeżymi.

Występują w nich różnorodne zespoły roślinne związane z różnymi typami gleb. Gatunkami tworzącymi górne piętro drzewostanu są przede wszystkim sosna (ponad 30 m wysokości) i świerk (wysokość do 42 m) niekiedy z dębem i brzozą. Domieszkę tworzą osika, lipa, grab i jesion.
Charakterystyczną cechą roślinności Parku jest obecność licznych torfowisk przejściowych oraz torfowisk wysokich, związanych z obecnością zarastających jezior i bezodpływowych zagłębień terenu oraz dolin rzecznych. W zbiorowiskach torfowiskowych można znaleźć rzadkie i często zagrożone wyginięciem gatunki roślin np. żurawina drobnolistkowa i rosiczka długolistna. W Parku rośnie ok. 900 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich liczne gatunki chronione.

Fauna

W ciągu ostatnich wieków nad Wigrami działalność człowieka doprowadziła do zmniejszenia powierzchni lasów i wytrze- bienia niektórych gatunków zwierząt.

Najprawdopodobniej już w XIII w. wyginęły tury, w XVII/XVIII w. tarpany i żubry, w XVIII w. niedźwiedzie brunatne, a w XX wieku norki europejskie i żółwie błotne. Bardzo zmniejszyły swoją liczebność wilki, puchacze, głuszce, bocian czarny i trocie jeziorowe. Tylko sporadycznie spotyka się rysie. Są też jednak takie gatunki, które zwiększyły swoją liczebność. Należą do nich przede wszystkim bóbr europejski i kormoran czarny.

W granicach Wigierskiego Parku Narodowego żyje 1700 gatunków zwierząt, w tym 289 gatunków objętych ochroną prawną. Największymi przedstawicielami rzędu drapieżnych występujących na terenie Parku są wilki (na terenie całej Puszczy Augustowskiej ich liczebność oceniana jest na około 80 sztuk), które chętniej przebywają w południowych obszarach Parku.

Rodzinę psowatych oprócz wilków reprezentują również lisy i jenoty. Te ostatnie przywędrowały na te tereny ze wschodu w latach 50. Z rodziny łasicowatych spotkać tu można: wydry, kuny leśne, borsuki, gronostaje, norki amerykańskie, łasice i tchórze.

Wydry do niedawna występowały na terenie parku bardzo nielicznie. Ostatnio, w związku z obecnością bobrów i powiększeniem się obszarów zalanych wodą, liczebność wydr wyraźnie wzrosła. Drugim z tej grupy gatunkiem, który do niedawna nie występował na terenie Parku, jest norka amerykańska. W naturalnych warunkach zamieszkuje Amerykę Północną. W całym świecie hodowana jest jako cenne zwierzę futerkowe. Pojawienie się jej zdziczałych form na wolności spowodowało m. in. spadek liczebności ptactwa wodno-błotnego. Na terenie Parku zaobserwować można 3 gatunki: jeleniowatych – najpotężniejszego przedstawiciela rodziny – łosia (ok. 30 sztuk), jelenia (do 150 sztuk) i sarnę. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem jednak, będącym symbolem Wigierskiego Parku Narodowego, jest największy z gryzoni naszego kontynentu – bóbr europejski. W Parku bobry występują licznie i opanowały już niemal wszystkie dostępne dla nich siedliska. Ich liczebność oceniana jest na ok. 250 szt. w 70 stanowiskach.

W Parku występują aż 204 gatunki ptaków, z których gnieździ się 150 gatunków. Pozostałe pojawiają się regularnie na przelotach bądź sporadycznie. Należą do nich m. in.: kormoran, bąk, gągoł, tracz długodzioby, łabędź niemy, bocian czarny, błotniak stawowy, kania czarna i ruda, orlik krzykliwy, krogulec, kobuz i orły bieliki.

Fot. jozefbabij

Michał to doświadczony ornitolog i miłośnik polskiej przyrody. Jego pasje obejmują rowerowe wyprawy i zwiedzanie parków narodowych. Jego teksty są bogate w fachową wiedzę i osobiste doświadczenia, służąc jako zachęta do odkrywania i ochrony rodzimej natury. 🐦🚴‍♂️🏞