Obszar tematyczny zapisów związanych z ochroną przyrody w prawie unijnym obejmują głównie zagadnienia związane z:
• Ochroną dziko żyjących ptaków (Dyrektywa 79/409/EEC zmodyfikowana dyrektywami 81/854/EEC, 85/411/EEC, 86/122/EEC, 91/244/EEC, 94/24/EC)
• Ochroną naturalnych siedlisk oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa 92/43/EEC zmodyfikowana dyrektywą 97/62/EC).
Zgodnie z Dyrektywą o ochronie dziko żyjących ptaków, tzw. Dyrektywą Ptasią, kraje członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek podjęcia działań zapewnieniających odpowiednią trwałą egzystencję wszystkim dziko żyjącym ptakom. Do dokumentu dołączonych jest pięć załączników.
Załącznik I zawiera listę 180 zagrożonych gatunków ptaków, dla których zgodnie z przepisami Dyrektywy powinny być wyznaczone obszary specjalnej ochrony, które stanowią składową sieci „Natura 2000”.
Załącznik II do Dyrektywy zawiera listę gatunków, na które można polować na terenie UE lub w poszczególnych krajach na mocy prawa krajowego.
W załączniku III zamieszczony jest spis gatunków, które mogą być przedmiotem handlu oraz warunki pod jakimi może on przebiegać.
Załącznik IV określa zabronione w krajach Wspólnoty metody odławiania ptactwa, a w załączniku V przedstawiono propozycje ekspertyz i badań naukowych dotyczących ochrony ptaków.
Dyrektywa o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory, Dyrektywa Siedliskowa, stanowi narzędzie realizacji Konwencji Berneńskiej. Załączniki dodane do Dyrektywy precyzują jej postanowienia i zakres działania. W załączniku I wymienione zostały typy siedlisk (198), z których 61 ma nadaną rangę priorytetowych. Dla nich też powinny zostać wyznaczone specjalne obszary ochrony. Załącznik II obejmuje listę gatunków roślin i zwierząt, dla których nałożony jest wymóg wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony, stanowiących drugą składową sieci „Natura 2000”. Załącznik III określa kryteria wyboru obiektów kwalifikujących się do określenia jako obiekty będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty i wyznaczenia jako specjalne obszary ochrony. W załączniku IV zawarto listę gatunków roślin i zwierząt, które wymagają ścisłej ochrony.
Sieć Ekologiczna „Natura 2000” tworzona jest na podstawie przepisów zawartych w wymienionych dyrektywach. Strategicznym celem, który decydował o utworzeniu „Natury 2000” jest skuteczna ochrona przyrody przy jednoczesnym użytkowaniu jej zasobów, zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju.
Unia Europejska jest również sygnatariuszem wielu konwencji dotyczących problematyki ochrony przyrody. Są to m. in.:
•Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem,
•Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk,
•Konwencja o różnorodności biologicznej.
Dostosowanie polskiego systemu ochrony przyrody do wymogów Unii Europejskiej, dotyczy głównie wprowadzenie zmian w Ustawie o ochronie przyrody oraz wdrożenia systemu „Natura 2000”.
Ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991, została znowelizowana Ustawą z 12 października 2000 r. Wprowadzone zmiany dotyczyły dostosowania do rozwiązań prawnych UE, a także związane były ze spełnieniem wymagań wynikających z umów międzynarodowych podpisanych przez Polskę. Zakres obowiązywania ustawy określony jest w art.1. Całkowitej zmianie uległa treść art.4 (zagadnienia dotychczas regulowane przez ten artykuł, zostały przeniesiona do następnego rozdziału). Wymienione zostały w nim narzędzia służące do realizacji celów ochrony przyrody. Są to:
•„uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, strategiach rozwoju województw, wojewódzkich i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, studiach uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gmin,
•obejmowanie zasobów przyrody i jej składników formami ochrony przewidywanymi ustawą lub przepisami szczególnymi,
•opracowywanie i wykonywanie planów ochrony określonych w ustawie obszarów objętych ochroną oraz programów ochrony gatunków i ich siedlisk”.
Całkowitą nowością jest art. 2a. Zawarto w nim definicje 17 kluczowych dla Ustawy terminów.
Kolejne ważne zmiany w Ustawie zostały dokonane w rozdziale 3, dotyczącym form ochrony przyrody. Do najważniejszych z nich należy modyfikacja przepisów określających ich charakter prawny oraz ustalających zakres i zasady wprowadzania ograniczeń w korzystaniu z obszarów chronionych. Wniesiono ponadto zmiany w przepisach definiujących poszczególne formy ochrony, a mianowicie dotyczących rezerwatów, parków krajobrazowych i ochrony gatunkowej. Do obszarów objętych ochroną rezerwatową dołączono siedliska przyrodnicze, a w zapisach dotyczących parków krajobrazowych, uwzględniono odniesienia do zasady zrównoważonego rozwoju. Regulacje dotyczące ochrony gatunkowej rozbudowano o kwestię międzynarodowego obrotu chronionymi gatunkami oraz ich hodowlę i uprawę.
Zostały rozbudowane zapisy dotyczące planów ochrony dla parków narodowych, rezerwatów i parków krajobrazowych. Według art.13a i 13b plany ochrony winny stanowić podstawę do kierunku działań ochronnych prowadzonych na tych terenach. Ustalenia zawarte w tychże planach są wiążące dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz decyzji o warunkach zabudowy.
Ponadto do Ustawy wprowadzono zapisy umożliwiające tworzenie Sieci „Natura 2000”. Są to przepisy dotyczące tworzenia systemu obszarów chronionych w postaci powiązanej ze sobą sieci terenów.
Inne zmiany wprowadzone do ustawy mają bardzo ważne znaczenie dla praktycznego funkcjonowania jej zapisów. Dotyczy to głównie doprecyzowania zapisów dotyczących powoływania określonych organów oraz uprawnień pracowników służb ochrony przyrody. Dodatkowo określono zasady działania ogrodów botanicznych i zoologicznych oraz zakazy prowadzenia w nich określonych działań.
Zmiany w Ustawie dotyczyły:
•dostosowania polskich przepisów do wymagań prawnych Unii Europejskiej,
•wprowadzenia podstaw prawnych umożliwiających utworzenia sieci „Natura 2000”,
•doprecyzowania celów i zasad ochrony przyrody,
•ustanowienia zakresu ograniczeń wynikających z wprowadzenia określonej formy ochrony przyrody i określenia charakteru prawnego planów ochrony,
•uporządkowania zapisów dotyczących kwestii organizacyjnych ochrony przyrody.
Polska ratyfikowała również kilka konwencji i porozumień związanych z tym tematem.
Są to:
•Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe,
•Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem,
•Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk,
•Konwencja o różnorodności biologicznej,
•Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, (wymagać będzie rozwiązanie problemu słonki jako ptaka łownego w Polsce),
•Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie,
•Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego
Fot. dimitrisvetsikas1969
